Uimhir 11 de 1931.
ACHT TALMHAN, 1931.
CUID I.
AIRGEADAS.
Bannaí talmhan do tugadh amach fén Acht Talmhan, 1929.
1.—Bainfidh Acht na mBannaí Talmhan, 1925, le bannaí talmhan do bhunuigh agus do thug an tAire Airgid amach fé sna comhachta do bronnadh air le fo-alt (2) d'alt 5 den Acht Talmhan, 1929, chun crícheanna an ailt sin fé mar a bhaineann sé le bannaí talmhan do bhunuigh agus do thug an tAire sin amach chun crícheanna an Achta Talmhan, 1923.
Saoirse o dhiuité stampa.
2.—Ní bheidh aon diuité stampa inéilithe ná iníoctha ar aon chó-aontú, leithliú, dintiuir muirir, cuimhneachán, ná instruimid eile (ar a n-áirítear instruimidí do críochnuíodh ach nár stampáladh roimh an Acht so do rith) a déanfar i gcóir no i dtaobh Coimisiún na Talmhan do dhíol talmhan fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh no dá réir a bheidh dílsithe ionta, ná ar aon instruimid den tsórt san éileoidh Coimisiún na Talmhan do dhéanamh chun a chur in áirithe go n-aisíocfar airgead do bhéarfaid uatha mar roimh-íoc.
Alt 1 den Acht Talmhan, 1923, do leasú.
3.—(1) Déanfar fo-alt (3) d'alt 1 den Acht Talmhan, 1923, mar a leasuítear é le halt 3 d'Acht na mBannaí Talmhan, 1925, do léiriú agus beidh éifeacht aige fé is dá leigtí ar lár ann na focail “in íoc Diúitéthe Báis no” atá anois sa bhfo-alt san.
(2) I dteanta na suimeanna uile agus fé seach is gá, do réir fo-ailt (5) d'alt 1 den Acht Talmhan, 1923, mar a leasuítear é le halt 3 d'Acht na mBannaí Talmhan, 1925, do chur i leataoibh i gciste na mbannaí talmhan chun bannaí d'fhuascailt, cuirfear i leataoibh, i gcóir na fuascailte sin, i gciste na mbannaí talmhan i ndeire gach leath-bhliana dar críoch an 1adh lá de Bhealtaine no an 1adh lá de Mhí na Samhna go dtí go mbeidh gach banna talmhan fuascailte do tugadh amach fén Acht Talmhan, 1923, no fé aon Acht le n-a leasuítear an tAcht san, gach suim d'íoc Coimisiún na Talmhan isteach i gciste na mbannaí talmhan fén Acht so i rith na leath-bhliana san chun bannaí talmhan d'fhuascailt.
Blianachtaí ar ath-dhíol talmhan do cheannuigh Bord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí.
4.—(1) Gach roimh-íoc do bhéarfaidh Coimisiún na Talmhan uatha, tar éis an Achta so do rith, ar ath-dhíol talmhan (nách talamh le n-a mbaineann an chéad alt eile ina dhiaidh seo den Acht so) do cheannuigh Bord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí as na cistí do bhí ar a gcur acu, beidh sí ionaisíoctha tré bhlianacht cheannaigh a háireofar do réir ráta trí go gceathrú per cent. agus a bheidh iníoctha i pé trátha ordóidh an tAire Airgid.
(2) I gcás ina ndearna Bord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí no Coimisiún na Talmhan, roimh an Acht so do rith, roimh-íoc do thabhairt uatha ar ath-dhíol talmhan do cheannuigh an Bord san as na cistí do bhí ar a gcur acu, féadfaidh Coimisiún na Talmhan, pé uair is oiriúnach leo é, a chur fé ndeár go n-áireofar an tsuim a bheidh amuich agus gan íoc an uair sin alos an roimh-íoca san agus an talamh san do chur fé mhuirear blianachta ceannaigh a háireofar do réir ráta trí go gceathrú per cent. per annum, chun na suime bheidh amuich amhlaidh d'aisíoc, in ionad agus in íoc na blianachta do bhí iníoctha go dtí san alos an roimh-íoca san.
(3) Déanfar gach airgead a baileofar alos blianachtaí ceannaigh a bunófar fén alt so d'íoc isteach sa Stát-Chiste no do chur chun tairbhe dho i pé slí cheapfaidh an tAire Airgid le rialacháin a dhéanfa sé fén Acht so.
Sochar díola tailte áirithe ba le Bord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí.
5.—(1) Gach airgead, ciste, agus banna talmhan atá anois i láimh no a thiocfaidh ina dhiaidh seo chun láimhe Choimisiún na Talmhan agus a sheasuíonn in ionad an tsochair do tháinig as Bord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí no Coimisiún na Talmhan do dhíol talmhan le n-a mbaineann an t-alt so no a sheasuíonn in ionad praghas fuascailte barr-chíosanna no leasanna uachtaracha eile do cheannuigh an Bord san, déanfar iad d'íoc isteach sa Stát-Chiste no do chur chun tairbhe dho i pé slí ordóidh an tAire Airgid.
(2) Baineann an t-alt so le talamh do cheannuigh Bord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí as na cistí do bhí ar a gcur acu no do fuair an Bord san ar shlí eile seachas tré roimhíocanna as ciste thalamh-cheannaigh na hÉireann agus do dhíol an Bord san mar ghnáth-dhíoltóir tré sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh (pe'ca de críochnuíodh an díol san roimh an 9adh lá de Lúnasa, 1923, no do críochnuíodh ina dhiaidh sin é mar chó-aontú cheannaigh do bhí ar feitheamh ar an dáta san) no ar shlí eile seachas tré sna hAchtanna san.
Fiachas contae-bhuirgí maidir leis an gciste urraíochta.
6.—D'ainneoin éinní atá i bhfo-alt (3) d'alt 22 den Purchase of Land (Ireland) Act, 1891, beidh cion contae-bhuirge de sna deontaisí cánachais áitiúla ar fáil (do réir an Achta san agus do réir na rialachán do rinneadh fé agus díreach fé is dá mba chontae an chontae-bhuirg sin) chun crícheanna an chiste urraíochta maidir le talamh do tháinig, o ritheadh an tAcht san, no a thiocfaidh ina dhiaidh seo chun bheith laistigh den chontae-bhuirg sin agus atá anois no a bheidh ina dhiaidh seo fé bhlianacht thalamh-cheannaigh.
Conus a cuirfear blianachtaí ceannaigh áirithe.
7.—I gcás ina ndearna Coimisiún na Talmhan no ina ndéanfaid ina dhiaidh seo píosa talmhan d'ath-dhíol fén Irish Land (Provision for Sailors and Soldiers) Act, 1919, ar phraghas mhéaduithe agus gurb é rud fé ndeár an praghas méaduithe sin, in iomlán no i bpáirt, ná caithteachas ar fheabhsú do rinne Coimisiún na Talmhan ar an talamh san no ina thaobh tar éis an 1adh lá d'Abrán, 1922 (pe'ca roimh an Acht so do rith é no dá éis sin) as airgead do chuir an Rialtas Briotáineach ar fáil no d'aisíoc sé, déanfar oiread den bhlianacht cheannaigh do híocadh isteach i gciste na mblianachtaí ceannaigh no i gciste na mbannaí talmhan (pe'ca aca é) alos an phraghais sin is ionchurtha i leith an chaithteachais sin d'íoc leis an Rialtas Briotáineach no do chur i gcreidiuint do i pé slí cheapfaidh an tAire Airgid le rialacháin a dhéanfa sé fén alt so agus féadfar a ordú leis na rialacháin sin cadé an tslí ina ndéanfar amach an cion den bhlianacht cheannaigh is ionchurtha i leith an chaithteachais sin.
Airgead do sholáthar chun an Achta so do chur i bhfeidhm.
8.—Gach airgead a theastóidh o Choimisiún na Talmhan chun a gcomhacht fén Acht so d'fheidhmiú no in aon tslí eile chun an Achta so do chur i bhfeidhm agus ná cuirtear ar fáil in aon tslí eile leis an Acht so, déanfar, sa mhéid go gceadóidh an tAire Airgid é, é d'íoc amach as airgead a sholáthróidh an tOireachtas.
CUID II.
GABHALTAISI DO DHILSIU.
Liostaí de ghabháltaisí dílsithe d'fhoillsiú.
9.—(1) Foillseoidh Coimisiún na Talmhan o am go ham sa tslí orduithe liostaí (dá ngairmtear liostaí de ghabháltaisí dílsithe san Acht so) de thalamh thionóntuithe ar n-a chó-dhéanamh de ghabháltaisí ar ar tugadh mion-innste de réir fo-alt (1) d'alt 40 den Acht Talmhan, 1923, agus faisnéisfid i ngach liost den tsórt san, maidir leis an talamh tionóntuithe bheidh luaidhte sa liost san, an lá ceaptha (fhéadfaidh bheith roimh dháta foillsithe an liosta san no air no ina dhiaidh) i gcóir na talmhan san.
(2) Díreach tar éis liost de ghabháltaisí dílsithe d'fhoillsiú, tiocfaidh no tuigfear go dtáinig (pe'ca aca is gá sa chás) talamh tionóntuithe bheidh luaidhte sa liost san chun bheith dílsithe i gCoimisiún na Talmhan ar an lá ceaptha faisnéisfear sa liost san i gcóir na talmhan san.
(3) Tuigfear gach tionónta ar ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí dílsithe (pe'ca bheidh an tionónta san ainmnithe sa liost san no ná beidh) no, má bhíonn tionónta gabháltais ainmnithe sa liost san agus go mbeidh sé marbh ar an lá ceaptha i gcóir an ghabháltais sin, tuigfear ionadaí pearsanta an tionónta san do bheith tar éis connra ceannaigh déanach do dhéanamh ar an lá ceaptha chun an ghabháltais sin do cheannach o Choimisiún na Talmhan ar an riail-phraghas agus bainfidh fo-ailt (2), (3), agus (5) d'alt 28 den Acht Talmhan, 1923, le cás an ghabháltais sin díreach mar a bhainid le cás na ngabháltas a luaidhtear sna fo-ailt sin ach amháin ná cuirfidh fo-alt (6) den alt san 28 cosc ná teora leis an mbaint sin.
(4) Gach suim a thiocfaidh chun bheith iníoctha, alos gabháltais a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí dílsithe, de bhua fo-altanna (2), (3), agus (5) d'alt 28 den Acht Talmhan, 1923, mar a cuirtear i mbaint iad tríd an alt so, cuirfear í mar mhuirear ar an ngabháltas san i dtosach ar gach seana-leas agus sean-eire dheineann deifir don ghabháltas san pe'ca roimh an lá ceaptha do bunuíodh iad no ina dhiaidh sin.
(5) Ní bhainfidh fo-ailt (2), (3), agus (4) d'alt 40 den Acht Talmhan, 1923, ná fo-alt (1) d'alt 17 den Acht Talmhan, 1927, le gabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí dílsithe.
(6) Bainfidh fo-alt (7) d'alt 17 den Acht Talmhan, 1927, le cás gabháltais no coda de ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí dílsithe agus go dtabharfaidh Coimisinéirí na nOibreacha Puiblí in Éirinn deimhniú do Choimisiún na Talmhan ina thaobh do réir an fho-ailt sin roimh an lá ceaptha no ina dhiaidh sin ach roimh an ngabháltas san do dhílsiú i dtionónta fén Acht so.
(7) Bainfidh fo-alt (2) d'alt 73 den Acht Talmhan, 1923, le cás gabháltaisí bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí dílsithe ach go bhféadfaidh Coimisiún na Talmhan an fhaisnéis a luaidhtear i mír (a) den phrovísó a ghabhann leis an bhfo-alt san do dhéanamh roimh an lá ceaptha no ina dhiaidh sin.
Liostaí de ghabháltaisí dílsithe do leasú.
10.—(1) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan liost de ghabháltaisí dílsithe do leasú le haontú na bpáirtithe uile le n-a mbaineann no, fé réir forálacha an ailt seo, gan an t-aontú san.
(2) Má bheartuíonn Coimisiún na Talmhan liost de ghabháltaisí dílsithe do leasú ar shlí seachas ar aontú na bpáirtithe, déanfaidh Coimisiún na Talmhan fógra do sheirbheail-sa tslí orduithe ar gach páirtí le n-a mbaineann, á rá go bhfuil beartuithe acu an leasú san do dhéanamh agus bhéarfaid do gach páirtí acu san caoi ar agóid do dhéanamh i gcoinnibh an leasuithe bheartuithe sin.
(3) Déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach agóid a déanfar go cuibhe i gcoinnibh leasuithe bheidh beartuithe do dhéanamh ar liost de ghabháltaisí dílsithe do bhreithniú agus breith do thabhairt uirthi agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí Talmhan eile ar aon agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar an athchomharc san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
Gabháltaisí i liost de ghabháltaisí dílsithe do choinneail.
11.—(1) I gcás ina mbeadh gabháltas do bheadh i liost de ghabháltaisí dílsithe ina ghabháltas choinnithe do réir bhrí fo-ailt (6) d'alt 28 den Acht Talmhan, 1923, dá mbaineadh an fo-alt san leis, féadfaidh Coimisiún na Talmhan an gabháltas san do choinneail d'ainneoin éinní atá san Acht so.
(2) Bainfidh ailt 29, 33, agus 34 den Acht Talmhan, 1923, le gabháltaisí choinneoidh Coimisiún na Talmhan fén alt so chó hiomlán is bhainid leis na gabháltaisí coinnithe luaidhtear sna hailt sin agus dá réir sin beidh ag Coimisiún na Talmhan, maidir le gabháltaisí choinneoid fén alt so, gach comhacht a bronntar ortha leis na hailt sin.
Orduithe dílsiúcháin i dtaobh gabháltaisí dílsithe.
12.—(1) Má fhoillsíonn Coimisiún na Talmhan liost de ghabháltaisí dílsithe, déanfaidh Coimisiún na Talmhan o am go ham, tar éis pé fiosrú is dóich leo is gá do dhéanamh i dtaobh cruinnis na mion-innste luaidhtear sa liost san ar na gabháltaisí sa liost san agus i dtaobh cearta no éasáidí do bheith ann a dheineann deifir do sna gabháltaisí sin, ordú dílsiúcháin d'fhoillsiú sa tslí orduithe ag dílsiú gabháltais no gabháltaisí acu san, do réir an ailt seo, sa té no sa mhuintir do cheannuigh an céanna.
(2) Luadhfar ar leithligh i ngach ordú dílsiúcháin a déanfar fén alt so gach gabháltas a dílseofar leis, agus luadhfar ann i dtaobh gach gabháltais den tsórt san pé nithe is gá do réir an ailt seo do luadh amhlaidh agus pé mion-innste eile is gá chun na gcrícheanna bhaineann leis an ngabháltas san do chlárú fén Local Registration of Title (Ireland) Act, 1891.
(3) Déarfaidh agus déanfaidh gach ordú dílsiúcháin a déanfar fén alt so gach gabháltas a luadhfar ann do dhílsiú i mbith-dhílse sa té ainmneofar san ordú san mar dhuine chítear do Choimisiún na Talmhan do bheith i seilbh an ghabháltais sin mar thionónta air no d'ainmnigh Coimisiún na Talmhan fé alt 67 den Acht Talmhan, 1923, mar ionadaí do thionónta an ghabháltais sin agus déarfaidh agus déanfaidh freisin an gabháltas san do dhílsiú amhlaidh sa duine sin fé réir na mblianacht, na suim, agus na n-íocaíocht so leanas, sé sin le rá:—
(a) an riail-bhlianacht cheannaigh ar an ngabháltas san; agus
(b) an bhlianacht bhreise (más ann di) alos riaráiste chíosa shocruithe do cuireadh leis an airgead ceannaigh; agus
(c) suim bhreise (más ann di) is có-ionann le cion de sna blianachtaí sin in aghaidh na tréimhse idir an lá gála thiocfaidh an chéad tráthchuid de sna blianachtaí sin chun bheith iníoctha agus an chéad lá eile bheidh dividenda ar bhannaí talmhan iníoctha; agus
(d) suim ar bith a bheidh ag Coimisiún na Talmhan ar an tionónta ar scór na suime bliantúla is có-ionann le riailbhlianacht cheannaigh an ghabháltais a luaidhtear sa liost de ghabháltaisí dílsithe, maraon leis an gcion den tsuim bhliantúil sin in aghaidh na tréimhse idir an lá gála ar a dtáinig an chéad tráthchuid den tsuim bhliantúil sin chun bheith iníoctha agus an chéad lá, tar éis an lae cheaptha, ar a mbeidh dividenda ar bhannaí talmhan iníoctha; agus
(e) suim ar bith a bheidh ag Coimisiún na Talmhan ar an tionónta ar scór íocaíochta in ionad cíosa no ar scór aisíocaíochtaí cheanglann an tAcht so ar an tionónta san d'íoc le Coimisiún na Talmhan.
(4) Déanfaidh Coimisiún na Talmhan, maidir le gach ordú dílsiúcháin a déanfar fén alt so, caoi do thabhairt, do gach páirtí le n-a mbaineann, ar agóidí do dhéanamh i gcoinnibh an orduithe sin agus déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach agóid den tsórt san a déanfar go cuibhe do bhreithniú agus breith do thabhairt uirthi, agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh gach breithe do bhéarfaidh na Coimisinéirí eile ar aon agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar aon athchomharc den tsórt san ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe. mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
Imeachta ceannaigh, i dtaobh gabháltaisí dílsithe áirithe, do chaitheamh amach.
13.—(1) Pé uair a chítear do Choimisiún na Talmhan, i dtaobh gabháltais a luaidhtear i liost de ghabháltaisí dílsithe, nách gabháltas é le n-a mbaineann fo-alt (1) d'alt 24 den Acht Talmhan, 1923, mar a leasuítear agus a leathnuítear san leis an Acht Talmhan, 1927, ansan, déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, pé ordú sa scéal is gá chun cirt do shásamh sa chás, tar éis-fógra do sheirbheail sa tslí orduithe ar gach páirtí le n-a mbaineann.
(2) Beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh gach ordú dhéanfaidh na Coimisinéirí Talmhan eile fén bhfo-alt san roimhe seo den alt so agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar aon athchomharc den tsórt san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
(3) Nuair a déanfar na himeachta ceannaigh i dtaobh gabháltais do chaitheamh amach tré ordú dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan fén alt so, beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—
(a) íocfaidh Coimisiún na Talmhan isteach i gciste na mbannaí talmhan an tsuim is gá chun fuascailte na mbannaí talmhan do tugadh amach chun an ghabháltais sin do cheannach (maraon le n-ar thug an Stát i gcóir an riail-phraghais); agus
(b) na cirt do bhí ag na páirtithe go léir agus na fiachaisí bhí ortha, idir a chéile, maidir leis an ngabháltas san, beid arís acu agus ortha fé seach ar gach slí agus na cirt agus na fiachaisí sin mar a bhíodar díreach roimh an Acht Talmhan, 1923, do rith; agus
(c) beidh sé de cheangal ar an tionónta gach riaráiste san íocaíocht in ionad cíosa no sa tsuim bhliantúil is có-ionann leis an riail-bhlianacht cheannaigh d'íoc le Coimisiún na Talmhan agus tuigfear an riaráiste sin do bheith ina mhuirear ar an ngabháltas san i dtosach ar gach seana-leas agus sean-eire dheineann deifir don tionóntacht ann; agus
(d) beidh an tionónta i dteideal creidiúna, i ngach airgead d'íoc sé alos an ghabháltais sin ar cuntas íocaíochta in ionad cíosa no ar cuntas na suime bliantúla ba chóionann leis an riail-bhlianacht cheannaigh, i gcoinnibh cíosa no íocaíochta eile do bhí ag a thiarna talmhan air alos an ghabháltais sin; agus
(e) feadfaidh Coimisiún na Talmhan gach airgead íocfaid fén bhfo-alt so do bhaint amach sa tslí foráltar leis an Acht so; agus
(f) beidh ag Coimisiún na Talmhan, chun airgid is iníoctha ag an tionónta leo fén bhfo-alt so do bhaint amach, na meáin chéanna atá acu chun tráthchoda neamh-íoctha de bhlianachtaí ceannaigh do bhaint amach.
Gabháltaisí adéarfar a fágadh amach as liost de ghabháltaisí dílsithe go héagcórach.
14.—(1) Tionónta adéarfaidh go bhfuil sé i dteideal leasa ailt 24 den Acht Talmhan, 1923, mar a leasuítear agus a leathnuítear é leis an Acht Talmhan, 1927, agus adéarfaidh nár luadhadh a ghabháltas sna mion-innste do thug a thiarna talmhan do Choimisiún na Talmhan fé fho-alt (1) d'alt 40 den Acht Talmhan, 1923, agus ná luaidhtear é in aon liost foillsithe de ghabháltaisí dílsithe, féadfa sé ordú d'iarraidh ar Choimisiún na Talmhan sa tslí orduithe á cheangal ar an tiarna talmhan san mion-innste ar an ngabháltas san do thabhairt do Choimisiún na Talmhan do réir an fho-ailt sin (1).
(2) Déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach iarratas fén alt so d'éisteacht agus breith do thabhairt air, agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí Talmhan eile ar aon iarratas den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar an athchomharc san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
Fo-thionón-tachtaí ar ghabháltaisí dílsithe.
15.—(1) Má bhíonn gabháltas no cuid de ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí dílsithe fo-churtha ar cíos, ar dháta foillsithe an liosta san, ar shlí seachas chun innír no chun féaraigh no mar thalamh scóir go sealadach, no chun áise sealadaí, no i gcóir riachtanais shealadaigh, beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—
(a) faisnéisfidh Coimisiún na Talmhan (lasmuich de chás ina n-údaruítear a mhalairt anso ina dhiaidh seo) go dtuigfear gurb iad na fo-thionóntaí ar an ngabháltas san is tionóntaí ar na páirteanna fé seach den ghabháltas san ar a bhfuil seilbh acu fé seach agus ar leithligh agus go dtuigfear gur gabháltaisí ar leithligh na páirteanna san fé seach (dá ngairmtear anso feasta gabháltaisí ar leithligh) den ghabháltas san;
(b) tuigfear go ndearna gach duine de sna fo-thionóntaí sin connra ceannaigh déanach, ar dháta na faisnéise sin, chun an ghabháltais sin ar leithligh atá ar seilbh aige ar leithligh do cheannach;
(c) déanfar na riail-bhlianachtaí ceannaigh ar na gabháltaisí sin ar leithligh d'fháil amach díreach fé mar a deintear na riail-bhlianachtaí ceannaigh ar thionóntachtaí d'fháil amach fén Acht Talmhan, 1923, mar a leasuítear é leis an Acht Talmhan, 1929;
(d) ach amháin i gcás an pháirt den ghabháltas san a bheidh fo-churtha amhlaidh do bheith ar seilbh ag a fothionónta fé thionóntacht bhreithiúntais agus a furmhór do bheith ina talamh talmhaíochta no ina talamh féaraigh no cuid di ina talamh talmhaíochta agus cuid di ina talamh féaraigh, más dóich le Coimisiún na Talmhan go bhfuil an pháirt sin de shaghas nách ceart a fhaisnéis fén alt so gur gabháltas ar leithligh í féadfaid (d'ainneoin éinní atá san alt so) deighleail leis an ngabháltas san fé is dá mbeadh an pháirt sin de i seilbh tionónta an ghabháltais sin agus gan í fo-churtha ar cíos;
(e) an connra ceannaigh déanach gur tuigeadh, ar fhoillsiú an liosta san de ghabháltaisí dílsithe, é bheith déanta ag tionónta an ghabháltais sin, beidh sé mar bheadh sé tarraicthe siar o dháta na faisnéise sin fén alt so;
(f) fuasclóidh Coimisiún na Talmhan na leasanna (dá ngairmtear idir-leasanna anso feasta) a thagann idir únaer an estáit agus na fo-thionóntaí sin;
(g) mara mbeidh ach páirt den ghabháltas san fo-churtha ar cíos mar adubhradh, faisnéisfidh Coimisiún na Talmhan go dtuigfear ná beidh tionónta an ghabháltais sin ina thionónta ach ar an méid sin den ghabháltas san ná beidh fo-churtha ar cíos amhlaidh agus leis sin tuigfear go ndearna an tionónta san connra ceannaigh déanach ar dháta na faisnéise sin chun an méid sin roimhráite den ghabháltas san do cheannach, agus isé bheidh mar riail-bhlianacht cheannaigh ar an méid sin roimhráite den ghabháltas san ná pé cion a shocróidh Coimisiún na Talmhan den riail-bhlianacht cheannaigh do bheadh iníoctha ar iomlán an ghabháltais sin dá mba ná beadh aon chuid de fo-churtha ar cíos.
(2) Nuair a dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan faisnéis fén alt so tré n-a dtuigfear fo-thionóntaí ar ghabháltas do bheith ina dtionóntaí ar pháirteanna ar leithligh den ghabháltas san, ansan—
(a) más mó iomlán na riail-bhlianachtaí ceannaigh ar na páirteanna san ar leithligh den ghabháltas san maraon leis an riail-bhlianacht cheannaigh ar an iarsma (más ann do) den ghabháltas san ná an riail-bhlianacht cheannaigh do bheadh iníoctha ar an ngabháltas san dá mba ná déanfaí aon chuid de d'fho-chur ar cíos, déanfar bannaí talmhan, do réir mhéid na breise sin, do lóisteail chun creidiúna an estáit mar nithe sheasuíonn in ionad luach na n-idir-leasanna; agus
(b) má bhíonn an t-iomlán san de riail-bhlianachtaí ceannaigh có-ionann leis an riail-bhlianacht cheannaigh sin do bheadh iníoctha mar adubhradh no níos lugha ná san, tuigfear nách fiú éinní na hidir-leasanna; agus
(c) má bhíonn an t-iomlán san de riail-bhlianachtaí ceannaigh níos lugha ná an riail-bhlianacht cheannaigh sin do bheadh iníoctha mar adubhradh, íocfaidh Coimisiún na Talmhan isteach i gciste na mbannaí talmhan pé suim is leor chun fuascailte na mbannaí talmhan do bhéarfar amach de bhreis ar iomlán na roimh-íoc do bhéarfar chun na bpáirteanna san ar leithligh agus an iarsma san (más ann do) den ghabháltas san do cheannach, maraon leis an méid den tsuim do thug an Stát i gcóir an riail-phraghais a bheidh ar có-réir le méid na breise sin; agus
(d) i gcás ina bhfuasclófar bannaí talmhan fén mír sin roimhe seo den fho-alt so agus ina seasuíonn na bannaí talmhan san go léir no cuid acu in ionad riaráiste chíosa shocruithe, beidh tiarna talmhan an ghabháltais sin i dteideal go n-íocfadh tionónta an ghabháltais sin leis an méid den riaráiste chíosa shocruithe go seasuíonn na bannaí talmhan san ina ionad agus fós é do bhaint de.
(3) Bhéarfaidh Coimisiún na Talmhan, do gach páirtí le n-a mbaineann, caoi ar agóid do dhéanamh i gcoinnibh aon fhaisnéise bheidh beartuithe a dhéanamh fén alt so agus déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach agóid a déanfar go cuibhe i gcoinnibh aon fhaisnéise beartuithe den tsórt san do bhreithniú agus breith do thabhairt uirthi agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh gach breithe do bhéarfaidh na Coimisinéirí Talmhan eile ar aon agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar aon athchomharc den tsórt san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
Fo-roinnte agus fo-churtha áirithe do dhéanamh dleathach.
16.—(1) I gcás gabháltas le n-a mbaineann an tAcht Talmhan, 1923, do bheith fo-roinnte no cuid de do bheith fo-churtha ar cíos le linn an Achta san do rith agus gur shárú é sin ar choinníoll reachtúil no ar chumhnant no ar choinníoll do bhí sa léas no sa chó-aontú fé n-a raibh an gabháltas san ar seilbh, féadfaidh Coimisiún na Talmhan, más oiriúnach leo é ag cuimhneamh dóibh ar gach a mbaineann leis an scéal, ar a iarraidh sin d'éinne i seilbh páirte den ghabháltas san ar leithligh de bhua na fo-roinnte no an fho-churtha san, a fhaisnéis gur gabháltas ar leithligh an pháirt no gach páirt fé leith de sna páirteanna uile agus fé seach den ghabháltas san a bheidh ar seilbh ar leithligh amhlaidh agus gurb é an té bheidh i seilbh ar leithligh uirthi amhlaidh is tionónta uirthi agus a fhaisnéis i gcás fo-churtha gur gabháltas ar leithligh an pháirt den ghabháltas san ná beidh fo-churtha amhlaidh agus gurb é an té bheidh i seilbh uirthi ar leithligh is tionónta uirthi.
(2) Má dheineann Coimisiún na Talmhan faisnéis fén alt so beidh éifeacht ag an bhfaisnéis sin do réir a téarmaí agus beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—
(a) an fho-roinnt no an fo-chur (pe'ca aca é) is abhar don fhaisnéis sin beidh agus tuigfear a bheith dleathach agus éifeachtach le linn an Achta Talmhan, 1923, do rith agus ón am san amach;
(b) i gcás faisnéise déanfar i dtaobh fo-roinnte, bainfidh alt 20 den Acht Talmhan, 1923, le gach páirt de ghabháltas go bhfaisnéisfear leis an bhfaisnéis sin gur gabháltas ar leithligh í ach go gcuirfear dáta na faisnéise sin san alt san in ionad dáta an Achta san do rith;
(c) i gcás faisnéise déanfar i dtaobh fo-churtha, beidh feidhm ag alt 23 den Acht Talmhan, 1923, fé is dá leigtí fo-alt (3) den alt san ar lár ann agus dá gcuirtí dáta na faisnéise sin i bhfo-alt (1) den alt san in ionad dáta an Achta san do rith.
(3) Ní dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan faisnéis fén alt so ach amháin le haontú gach páirtí le n-a mbaineann no tar éis fógra i dtaobh an iarratais ar an bhfaisnéis sin do sheirbheail sa tslí orduithe ar gach páirtí le n-a mbaineann agus caoi do thabhairt do gach páirtí den tsórt san ar agóid do dhéanamh i gcoinnibh na faisnéise sin do dhéanamh.
(4) Déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach iarratas ar fhaisnéis, fen alt so, agus gach agóid a déanfar go cuibhe i gcoinnibh na faisnéise sin do dhéanamh, do bhreithniú agus breith do thabhairt ortha, agus beidh ceart ann chun athchomhaire chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí Talmhan eile ar aon iarratas no agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar an athchomharc san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh breithe an Choimisineura Bhreithiúntais.
Cirt idir tionónta agus a chuid fo-thionóntaí.
17.—(1) I gcás ina dtuigfear fén Acht so, i dtaobh fo-thionónta ar ghabháltas, gurb é is tionónta ar an bpáirt den ghabháltas san a bheidh ar seilbh aige ar leithligh agus go ndearna sé connra ceannaigh déanach maidir leis an bpáirt sin den ghabháltas san, beidh tionónta an ghabháltais sin i dteideal na nithe seo d'fháil ón bhfo-thionónta san agus fós iad do bhaint de, eadhon, an cíos go léir (mar a laigheaduíodh é fé alt 23 den Acht Talmhan, 1923) agus an riaráiste cíosa go léir (agus é laigheaduithe amhlaidh) a bheidh ag an tionónta san ar an bhfo-thionónta san go dtí an chéad lá gála (agus an lá san d'áireamh) roimh an dáta ar a dtuigfear amhlaidh go ndearna an fo-thionónta san an connra ceannaigh déanach san agus fós cothrom na tréimhse idir an lá gála san agus an dáta san de ghála an chíosa san.
(2) Tionónta bheidh i dteideal cíosa d'fháil o fho-thionónta agus é bhaint de fén alt so, beidh aige, chun an chíosa agus an riaráiste cíosa go léir do bhaint amach 'na mbeidh teideal aige amhlaidh chun iad d'fháil, na meáin chéanna do bheadh aige dá mba ná rithfí an tAcht so (ach amháin dí-shealbhú mar gheall ar gan cíos d'íoc).
Forálacha de dhruim blian-achta ceannaigh do mhéadú.
18.—(1) Má dheineann Coimisiún na Talmhan, tar éis an lae cheaptha, ordú (nách ordú de dhruim a fhaisnéis go dtuigfear fo-thionónta do bheith mar thionónta ar thalamh a bheidh ar seilbh aige ar leithligh) chun na riail-bhlianachta ceannaigh ar ghabháltas do mhéadú agus go ndéanfaid roimh-íoc breise do thabhairt uatha agus bannaí talmhan breise do thabhairt amach chun an ghabháltais sin do cheannach, íocfaidh tionónta an ghabháltais sin na suimeanna so leanas le Coimisiún na Talmhan, sé sin le rá:—
(a) suim is có-ionann le hús do réir ráta ceathair go leith per cent. per annum ar an roimh-íoc breise do tugadh amhlaidh (seachas an méid den roimh-íoc san do thug an Stát) in aghaidh na tréimhse ón lá ceaptha go dtí dáta tabhartha an roimh-íoca bhreise sin; agus
(b) an tsuim do bheadh có-ionann le tora íocaíochtaí ciste fhiach-laigheaduithe in aghaidh an roimh-íoca bhreise do tugadh amhlaidh (seachas an méid den roimh-íoc san do thug an Stát) do réir ráta ceathair go leith per cent. per annum d'ús ar ús dá mba ar an lá ceaptha do bhéarfaí an roimh-íoc breise sin.
(2) Má dheineann Coimisiún na Talmhan an t-ordú san agus go ndéanfaid roimh-íoc breise do thabhairt uatha agus bannaí talmhan breise do thabhairt amach agus an scéal mar a luaidhtear sa bhfo-alt san roimhe seo den alt so, beidh suim iníoctha ag Coimisiún na Talmhan leis an té bheidh i dteideal í d'fháil, suim is có-ionann le hús (lugha-de cháin ioncuim) do réir ráta ceathair go leith per cent. per annum ar shuim iomláin an roimh-íoca bhreise sin in aghaidh na tréimhse ón lá ceaptha go dtí an dáta ar ar tugadh amach na bannaí talmhan breise sin.
(3) Gach suim is iníoctha ag tionónta le Coimisiún na Talmhan fén alt so beidh sí ina muirear, ar an ngabháltas ar a mbeidh sí iníoctha, i dtosach ar gach leas agus eire (seachas an bhlianacht cheannaigh) a dheineann deifir don ghabháltas san an uair sin pe'ca roimh an Acht so do rith no dá éis sin do cruthnuíodh iad agus, chun na suime sin do bhaint amach, beidh ag Coimisiún na Talmhan na meáin chéanna atá acu chun tráthchodacha de bhlianachtaí ceannaigh atá gan íoc do bhaint amach.
Forálacha de dhruim blian-achta ceannaigh do laigheadú.
19.—(1) Má dheineann Coimisiún na Talmhan, tar éis an lae cheaptha, ordú (nách ordú de dhruim a fhaisnéis go dtuigfear fo-thionónta do bheith mar thionónta ar thalamh a bheidh ar seilbh aige ar leithligh) chun na riail-bhlianachta ceannaigh ar ghabháltas do laigheadú, íocfaid na suimeanna so leanas, sé sin le rá:—
(a) íocfaid isteach i gciste na mbannaí talmhan pé suim is leor chun fuascailte na mbannaí talmhan do bhéarfar amach de bhreis ar an roimh-íoc do bhéarfar chun an ghabháltais sin do cheannach agus chun fuascailte na mbannaí talmhan do bhéarfar amach in aghaidh an mhéide do thug an Stát i gcóir riail-phraghais an ghabháltais sin agus a bheidh ar có-réir leis an roimhíoc breise sin;
(b) íocfaid le tionónta an ghabháltais sin, no le pé duine eile bheidh i dteideal í d'fháil, gach suim thar an gceart d'íoc an tionónta san alos an roimh-íoca bhreise sin in aghaidh na tréimhse idir an lá ceaptha agus dáta an orduithe sin.
(2) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan gach airgead íocfaidh Coimisiún na Talmhan fén alt so do bhaint amach sa tslí foráltar leis an Acht so.
Forálacha de dhruim Choimisiún na Talmhan do dhéanamh orduithe áirithe.
20.—Má bhíonn Coimisiún na Talmhan tar éis airgid d'íoc isteach i gciste na mbannaí talmhan chun bannaí talmhan d'fhuascailt agus go ndearnadar amhlaidh de dhruim orduithe do rinne Coimisiún na Talmhan fén Acht so i dtaobh gabháltais a luaidhtear i liost de ghabháltaisí dílsithe agus le n-a ndearnadh an riail-bhlianacht cheannaigh ar an ngabháltas san do laigheadú no na himeachta ceannaigh i dtaobh an ghabháltais sin do chaitheamh amach no a fhaisnéis go dtuigfear fo-thionónta ar an ngabháltas san do bheith mar thionónta ar thalamh a bheidh ar seilbh aige ar leithligh, íocfaidh an díoltóir no pé duine eile do fuair airgead ceannaigh no aon chuid d'airgead cheannaigh an estáit agus do gheobhfar a bheith freagarthach san íoc san do dhéanamh, íocfa sé le Coimisiún na Talmhan na suimeanna so leanas, sé sin le rá:—
(a) an tsuim a bheidh Coimisiún na Talmhan tar éis a íoc isteach i gciste na mbannaí talmhan amhlaidh; agus
(b) suim is có-ionann le hús do réir ráta ceathair is trí cheathrú per cent. per annum ar pé méid, de sna bannaí talmhan do fuascladh amhlaidh, do tugadh amach in aghaidh an mhéide do thug an Stát i gcóir riail-phraghais an ghabháltais sin in aghaidh na tréimhse o thabhairt amach na mbannaí talmhan san go dtí n-a bhfuascailt; agus
(c) an tsuim a bheidh Coimisiún na Talmhan tar éis a aisíoc le tionónta an ghabháltais sin do réir an Achta so.
Earlaisí urraíochta.
21.—(1) Má deintear airgead ceannaigh estáit do roinnt sara mbeidh na horduithe dílsiúcháin i dtaobh na ngabháltas uile san estát san déanta, féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais, ar a iarraidh sin do Choimisiún na Talmhan agus an roinnt sin á déanamh, suim (dá ngairmtear an éarlais urraíochta san Acht so) i bhfuirm bannaí talmhan do choinneail as an airgead ceannaigh sin, pé suim is dóich leis an gCoimisinéir Breithiúntais is ceart ach gan í dhul thar an deichiú cuid den airgead cheannaigh sin i gcás ar bith.
(2) Féadfar gach éarlais urraíochta do chur chun na gcrícheanna luaidhtear anso ina dhiaidh seo agus, fé réir a curtha amhlaidh, coinneofar í go dtí go ndéanfar ordú fén alt so chun a scaoilte agus ar dhéanamh an orduithe sin déanfar an éarlais urraíochta san no pé méid di nár cuireadh amhlaidh d'íoc amach leis an té do gheobhfar bheith i dteideal chuige.
(3) Ná dividenda ar bhannaí talmhan a bheidh á gcoinneail mar éarlais urraíochta de thurus na huaire íocfar amach iad, fé mar a fhásfaid, leis an té do gheobhfar bheith i dteideal chúcha.
(4) Mara n-íoctar no sa mhéid ná híocfar ar aon tslí eile é, beidh an t-airgead so leanas iníoctha le Coimisiún na Talmhan in airgead as an éarlais urraíochta oiriúnach chó fada is raghaidh an éarlais sin, sé sin le rá:—
(a) airgead is iníoctha fén Acht so le Coimisiún na Talmhan in aisíoc airgid d'íoc Coimisiún na Talmhan isteach i gciste na mbannaí talmhan chun bannaí talmhan d'fhuascailt; agus
(b) airgead is iníoctha fén Acht so le Coimisiún na Talmhan in aisíoc airgid d'íoc Coimisiún na Talmhan le tionónta in aisíoc íocaíochtaí breise d'íoc an tionónta san; agus
(c) airgead is iníoctha fén Acht so le Coimisiún na Talmhan in aisíoc airgid d'íoc Coimisiún na Talmhan mar ús agus mar chiste fhiach-laigheaduithe ar pé méid, de sna bannaí talmhan do fuascladh, do tugadh amach in aghaidh an mhéide do thug an Stát i gcóir riailphraghais ghabháltais; agus
(d) an méid, d'airgead do chaith Coimisiún na Talmhan ar bhancánachtaí no oibreacha eile do dheisiú no do choinneail i dtreo no a bheidh le coinneail ag Coimisiún na Talmhan chuige sin, ordóidh an Coimisinéir Breithiúntais fén Acht so do bheith ionaisíoctha le Coimisiún na Talmhan ag duine le n-ar híocadh an t-airgead ceannaigh no aon chuid de.
(5) Ar bheith sásta don Choimisinéir Breithiúntais go bhfuiltear tar éis gach airgead go bhféadfar éarlais urraíochta d'úsáid fén alt so chun a íoctha d'íoc go cuibhe amach as an éarlais urraíochta san no ar aon tslí eile, féadfa sé ordú do dhéanamh ag scaoile na héarlaise urraíochta san no (má sé is gá sa chás) pé méid di nár cuireadh chun no mar chabhair chun na n-íocaíocht san d'íoc.
CUID III.
Gabhaltaisi do Dhilsiu ar n-a nAth-Dhiol.
Mínithe do Chuid III.
22.—Sa Chuid seo den Acht so—
i ngach áit ina gceaduíonn an có-théacs é, foluíonn an focal “gabháltas” gabháltas do tugadh suas no a tuigtear a tugadh suas mar mhalairt ar ghabháltas eile, agus fós gabháltas ar n-a dhílsiú i dtionónta mar mhalairt ar ghabháltas eile, agus fós píosa talmhan nea-thionóntuithe; agus
foluíonn an focal “tionónta” sealbhaire gabháltais pe'ca fé chonnra thionóntachta bheidh sé ina sheilbh no nách eadh agus pe'ca bhí sé i seilbh amhlaidh no ná raibh roimh an liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga d'fhoillsiú no roimh an ordú dílsiúcháin ina mbeidh an gabháltas san luaidhte do dhéanamh.
Liostaí de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga d'fhoillsiú.
23.—(1) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan o am go ham liostaí (dá ngairmtear san Acht so liostaí de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga) d'fhoillsiú de ghabháltaisí ar estáit do haistríodh leis an Acht Dlí Thalmhan (Coimisiún), 1923, o Bhord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí go dtí Coimisiún na Talmhan no do cheannuigh Coimisiún na Talmhan fé chomhachta do haistríodh leis an Acht san ón mBord san go dtí Coimisiún na Talmhan.
(2) I ngach liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga déanfar luadh ar leithligh ar gach gabháltas a cuirfear ann agus luadhfar ann, maidir le gach gabháltas den tsórt san, ainm an té chítear do Choimisiún na Talmhan do bheith ina thionónta air, méid na blianachta ceannaigh gur fé n-a réir a bheidh Coimisiún na Talmhan ullamh ar an ngabháltas san do dhíol, agus pé nithe eile (más ann dóibh) is dóich le Coimisiún na Talmhan is gá no is fearr do luadh in aon chás áirithe.
Liostaí de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe d'fhoillsiú.
24.—(1) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan o am go ham liostaí (dá ngairmtear san Acht so liostaí de ghabháltaisí ar thalamh neathionóntuithe) d'fhoillsiú de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe do dílsíodh i gCoimisiún na Talmhan ar shlí seachas tré n-a aistriú o Bhord na gCeanntar gCumhang do bhí ann le déanaí no tré n-a cheannach fé chomhachta do haistríodh ón mBord san.
(2) I ngach liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe déanfar luadh ar leithligh ar gach gabháltas a cuirfear ann agus luadhfar ann, maidir le gach gabháltas den tsórt san, ainm an té chítear de Choimisiún na Talmhan do bheith ina thionónta air, méid na blianachta ceannaigh gur fé n-a réir a bheidh Coimisiún na Talmhan ullamh ar an ngabháltas san do dhíol, agus pé nithe eile (más ann dóibh) is dó le Coimisiún na Talmhan is gá no is fearr do luadh in aon chás áirithe.
Liostaí de ghabháltaisí do leasú.
25.—(1) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan liostaí de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga agus liostaí de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe do leasú le haontú na bpáirtithe uile le n-a mbaineann no, fé réir forálacha an ailt seo, gan an t-aontú san.
(2) Má bheartuíonn Coimisiún na Talmhan liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe do leasú ar shlí seachas ar aontú na bpáirtithe, déanfaidh Coimisiún na Talmhan fógra do sheirbheail sa tslí orduithe ar gach páirtí le n-a mbaineann, á rá go bhfuil beartuithe acu an leasú san do dhéanamh agus bhéarfaid do gach páirtí acu san caoi ar agóid do dhéanamh i gcoinnibh an leasuithe bheartuithe sin.
(3) Déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach agóid a déanfar go cuibhe i gcoinnibh leasuithe bheidh beartuithe do dhéanamh ar liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no ar liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe do bhreithniú agus breith do thabhairt uirthi agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí Talmham eile ar aon agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breíth an Choimisineura Bhreithiúntais ar aon athchomharc den tsórt san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
Gabháltaisí bheidh luaidhte i liostaí de ghabháltaisí do choinneail.
26.—Na comhachta atá dílsithe i gCoimisiún na Talmhan agus is infheidhmithe acu maidir le gabháltaisí coinnithe fén Acht Talmhan, 1923, agus fé sna hAchtanna le n-a leasuítear no le n-a leathnuítear an tAcht san beid acu agus féadfaid iad d'fheidhmiú, maidir le haon ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe, chó hiomlán is dá mba ghabháltas coinnithe do réir bhrí an Achta san an gabháltas san.
Iocaíochtaí íocfaidh tionóntaí gabháltas.
27.—(1) Gach tionónta ar ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe, íocfa sé le Coimisiún na Talmhan, ón gcéad lá gála ar a mbeidh a chíos iníoctha tar éis dáta foillsithe an liosta san, suim bhliantúil is có-ionann leis an mblianacht cheannaigh a bheidh luaidhte sa liost san maidir leis an ngabháltas san agus leanfaidh an tionónta san ag íoc na suime sin go dtí pe'ca dáta acu so leanas a bhaineann leis an gcás, sé sin le rá:—
(a) má hath-dhíoltar iomlán an ghabháltais sin leis an tionónta san, go dtí an chéad lá gála tar éis dáta an orduithe dhílsiúcháin a bhaineann leis an ngabháltas san;
(b) má thógann Coimisiún na Talmhan ath-sheilbh iomlán an ghabháltais sin, go dtí dáta na hath-sheilbhe sin;
(c) mara n-ath-dhíoltar ach cuid den ghabháltas san leis an tionónta san no mara dtógaidh Coimisiún na Talmhan ath-sheilbh ach ar chuid den ghabháltas san, go dtí pé dáta cheapfaidh Coimisiún na Talmhan ach fé réir pé cion-roinnte no atharuithe, roimh an dáta san, a ordóidh Coimisiún na Talmhan;
(d) má díoltar gabháltas leis an tionónta san mar mhalairt ar an ngabháltas a luaidhtear anso roimhe seo, go dtí an chéad lá gála tar éis dáta an orduithe dhílsiúcháin a bhaineann leis an ngabháltas san do díoladh amhlaidh.
(2) An chéad lá gála bheidh gála den tsuim bhliantúil a luaidhtear sa bhfo-alt san roimhe seo den alt so iníoctha aige íocfaidh gach tionónta, ar ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe, le Coimisiún na Talmhan, suim bhreise go mbeidh idir a méid agus méid na suime bliantúla san an cothrom céanna bheidh idir an tréimhse sin, idir an chéad lá gála san agus an chéad lá ina dhiaidh sin a bheidh dividenda iníoctha ar stoc do tugadh amach fén Irish Land Act, 1903, no fén Irish Land Act, 1909, no ar bhannaí talmhan (pe'ca aca é), agus bliain.
(3) Déanfar gach suim bhliantúil agus gach suim bhreise is iníoctha ag tionónta fén alt so do chur mar mhuirear ar an ngabháltas gur mar gheall air a bheidh sé iníoctha, agus san i slí go mbeidh tosach acu ar gach leas agus eire (pe'ca roimh an Acht so do rith no dá éis sin do cruthnuíodh iad) a dheineann deifir don ghabháltas san an uair sin agus, chun gach suim den tsórt san do bhaint amach, beidh ag Coimisiún na Talmhan na meáin chéanna atá acu chun tráthchodacha de bhlianachtaí ceannaigh a bheidh gan íoc do bhaint amach.
(4) Má deintear iomlán gabháltais a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe d'ath-dhíol le n-a thionónta, ansan, o dháta agus tar éis dáta an orduithe dhílsiúcháin a bhaineann leis an ngabháltas san, áireofar chun gach críche mar íocaíochtaí ar scór na blianachta ceannaigh na híocaíochtaí uile íocfaidh an tionónta san le Coimisiún na Talmhan ar scór na suime bliantúla san is iníoctha aige fén alt so.
(5) Mara ndeintear ach cuid de ghabháltas a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe d'ath-dhíol le n-a tionónta ansan, o dháta agus tar éis dáta an orduithe dhílsiúcháin a bhaineann leis an méid a hath-dhíolfar amhlaidh den ghabháltas san, áireofar chun gach críche mar íocaíochtaí ar scór na blianachta ceannaigh pé méid ordóidh Coimisiún na Talmhan de sna híocaíochtaí íocfaidh an tionónta san le Coimisiún na Talmhan ar scór na suime bliantúla san is iníoctha aige fén alt so.
(6) Má díoltar gabháltas le tionónta gabháltais a bheidh luaidhte i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe agus gur mar mhalairt ar an ngabháltas san a bheid luaidhte sa liost san a díolfar amhlaidh é, ansan, o dháta agus tar éis dáta an orduithe dhílsiúcháin a bhaineann leis an gcéad ghabháltas a luaidhtear, áireofar mar íocaíochtaí ar scór blianachta ceannaigh pé méid ordóidh Coimisiún na Talmhan de sna híocaíochtaí íocfaidh an tionónta san le Coimisiún na Talmhan ar scór na suime bliantúla san is iníoctha ag an tionónta san fén alt so alos an ghabháltais sin a bheidh luaidhte sa liost san.
Orduithe dílsiúcháin a bhaineann le gabháltaisí.
28.—(1) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan uair ar bith ordú dílsiúcháin d'fhoillsiú sa tslí orduithe chun aon ghabháltais no coda de ghabháltas do luadhadh, no d'fhéadfaí fén gCuid seo den Acht so do luadh, i liost de ghabháltaisí ceanntracha cumhanga no i liost de ghabháltaisí ar thalamh nea-thionóntuithe do dhílsiú sa té bheidh ainmnithe san ordú san fé réir na blianachta ceannaigh agus ar na téarmaí agus na coinníollacha bheidh luaidhte san ordú san.
(2) Tuigfear, i dtaobh gach duine bheidh ainmnithe, in ordú dílsiúcháin a déanfar fén alt so, mar thionónta ar ghabháltas no ar chuid de ghabháltas a dílseofar leis an ordú san, go ndearna sé, ar dháta an orduithe dhílsiúcháin sin, connra ceannaigh chun an ghabháltais sin no an choda san den ghabháltas san do cheannach fé réir na blianachta ceannaigh agus ar na téarmaí agus na coinníollacha bheidh luaidhte san ordú dílsiúcháin sin.
(3) Déanfaidh Coimisiún na Talmhan, maidir le gach ordú dílsiúcháin a déanfar fén alt so, caoi do thabhairt, do gach páirtí le n-a mbaineann, ar agóidí do dhéanamh i gcoinnibh an orduithe sin agus, déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach agóid den tsórt san a déanfar go cuibhe do bhreithniú agus breith do thabhairt uirthi, agus beidh ceart ann chun athchomairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh gach breithe do bhéarfaidh na Coimisinéirí eile ar aon agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar aon athchomharc den tsórt san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
Orduithe dílsiúcháin i gcás gabháltas malairtithe.
29.—Más rud é, roimh dháta orduithe dhílsiúcháin a déanfar fén gCuid seo den Acht so, go mbeidh tionónta a hainmneofar san ordú dílsiúcháin sin ina thionónta ar ghabháltas (dá ngairmtear an bun-ghabháltas san alt so) nách ionann agus an gabháltas (dá ngairmtear an gabháltas dílsithe san alt so) a dílseofar ann leis an ordú dílsiúcháin sin agus má deirtear san ordú dílsiúcháin sin go bhfuil an gabháltas dílsithe á thabhairt do mar mhalairt ar an mbun-ghabháltas, beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—
(a) tuigfear go ndearna an tionónta san có-aontú le Coimisiún na Talmhan chun an bhun-ghabháltais do mhalairtiú ar an ngabháltas dílsithe;
(b) oibreoidh an t-ordú dílsiúcháin sin chun an bhunghabháltais do thabhairt suas do Choimisiún na Talmhan;
(c) gach eire, muirear, agus cothrom a dheineann deifir do leas an tionónta san sa bhun-ghabháltas díreach roimh dhéanamh an orduithe dhílsiúcháin sin, tiocfaid chun bheith agus beid, gan aon leithliú ná aon ordú eile, aistrithe ar dháta agus o dháta an orduithe dhílsiúcháin sin go dtí an leas sa ghabháltas dhílsithe do gheobhaidh an tionónta san de bhua an orduithe dhílsiúcháin sin;
(d) d'ainneoin an orduithe dhílsiúcháin sin do dhéanamh no éinní atá san alt so, beidh Coimisiún na Talmhan i dteideal gach cíosa (más ann do) no úis a bheidh acu ar an tionónta san alos an bhun-ghabháltais díreach roimh dhéanamh an orduithe dhílsiúcháin sin d'fháil ón tionónta san agus do bhaint de.
CUID IV.
Ilghneitheach agus Generalta.
Orduithe dílsiúcháin do leasú.
30.—(1) Má bhíonn an Coimisinéir Breithiúntais sásta, tar éis iarratais o éinne le n-a mbaineann an scéal agus tar éis fógra do bheith tugtha do gach duine ordóidh sé agus ar éisteacht pé fianaise is dóich leis is ceart do ghlaca, go bhfuil earráid do réir bhrí an ailt seo in ordú dílsiúcháin do rinneadh fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh (agus an tAcht so d'áireamh) pe'ca roimh an Acht so do rith no dá éis sin do rinneadh é, féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais an t-ordú dílsiúcháin sin do leasú fé mar is gá do réir chirt no an t-ordú dílsiúcháin sin do dhaingniú gan é do leasú.
(2) Léireofar tagairtí deintear san alt so d'earráidí in ordú dílsiúcháin mar thagairtí fholuíonn earráidí agus dearmhaid de gach aon tsórt riamh, pe'ca cinn chléireachais iad no cinn tábhachtacha, no pe'ca Coimisiún na Talmhan fé ndeár iad no do thángadar as earráid no as dearmhad i gcó-aontú, i gcuntas, i gcíos-liost, i ráiteas ar mhion-innste, no i scríbhinn eile do rinne no d'ullamhuigh duine seachas Coimisiún na Talmhan agus do lóisteáladh le Coimisiún na Talmhan no do tugadh dóibh.
(3) Má dheineann an Coimisinéir Breithiúntais ordú fén alt so ag leasú orduithe dhílsiúcháin, déanfaidh an t-údarás clárathachta fén Local Registration of Title (Ireland) Act, 1891, ar lóisteáil chóipe oifige den ordú san leis, an clár fén Acht san do cheartú fé mar is gá chun an chláir sin do chur ar aon dul leis an ordú dílsiúcháin sin agus é leasuithe amhlaidh.
(4) Pé uair a leasóidh an Coimisinéir Breithiúntais ordú dílsiúcháin fén alt so féadfa sé leasú do dhéanamh ar earráid ar bith in aon liost, có-aontú, cuntas, no scríbhinn eile (pe'ca d'ullamhuigh no do rinne Coimisiún na Talmhan é no do rinne duine eile é do lóisteail le Coimisiún na Talmhan no do thabhairt dóibh) gur dóich leis gurb aisti do tháinig an earráid san ordú dílsiúcháin sin no gur chabhruigh sí chun na hearráide sin.
(5) Pé uair a dhéanfaidh an Coimisinéir Breithiúntais ordú dílsiúcháin do leasú no do dhaingniú fén alt so féadfa sé, más oiriúnach leis é, a ordú go n-íocfaidh pé duine (agus Coimisiún na Talmhan d'áireamh) pé cúiteamh i leasú an orduithe dhílsiúcháin sin no in ionad an leasuithe sin (pe'ca aca é) le pé duine is gá do réir chirt ag féachaint do gach a mbaineann leis an scéal.
(6) Luighfidh athchomharc chun na hArd-Chúirte, ar cheisteanna fírinne, chó maith le har cheisteanna dlí, i gcoinnibh aon orduithe dhéanfaidh an Coimisinéir Breithiúntais fén alt so.
(7) San alt so foluíonn an abairt “ordú dílsiúcháin” fiat dílsiúcháin.
(8) Athghairmtear leis seo fo-alt (3) d'alt 32 den Land Law (Ireland) Act, 1896, agus fo-alt (6) d'alt 58 den Acht Talmhan, 1923.
Gabháltaisí a bheidh luaidhte in orduithe dílsiúcháin do chlárú.
31.—(1) Pé uair a dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan ordú dílsiúcháin fén Acht so bhéarfaid láithreach do Chlárathóir na dTeideal cóip den ordú san maraon le mapa ag taisbeaint na ngabháltas uile agus fé seach a bheidh luaidhte san ordú dílsiúcháin sin, agus leis sin déanfaidh Clárathóir na dTeideal gach gabháltas a bheidh luaidhte san ordú dílsiúcháin sin do chlárú do réir an Local Registration of Title (Ireland) Act, 1891, agus cláróidh sé mar lán-únaer (fé réir a luaidhtear anso ina dhiaidh seo) ar gach gabháltas fé leith den tsórt san an té go n-abartar leis an ordú dílsiúcháin sin an gabháltas san do bheith á dhílsiú ann leis an ordú san.
(2) Gach duine clárófar do réir an ailt seo mar lán-únaer ar ghabháltas clárófar amhlaidh é fé réir na mblianacht, na suim, agus na n-íocaíocht uile agus fé seach agus na gceart agus na n-éasáidí uile agus fé seach gur fé n-a réir a dílsítear an gabháltas san ann leis an ordú dílsiúcháin agus fé réir aon cheart no cothrom thagann as an leas a dílsítear ann amhlaidh do bheith ina ghreamú ar a roimh-leas sa ghabháltas no do theacht in aon tslí eile as an roimh-leas san do bheith ann.
(3) Tuigfear gach gabháltas a bheidh luaidhte in ordú dílsiúcháin a déanfar fén Acht so do bheith, ar dháta agus o dháta an orduithe dhílsiúcháin sin, ina thalamh chláruithe do réir bhrí fo-ailt (1) d'alt 19 den Local Registration of Title (Ireland) Act, 1891, agus bainfidh an tAcht san le gach gabháltas den tsórt san dá réir sin.
(4) Gach gabháltas a bheidh luaidhte in ordú dílsiúcháin a déanfar fén Acht so beidh sé, ar dháta agus o dháta an orduithe dhílsiúcháin sin, saor o fhorálacha na nAcht a bhaineann le hOifig Chlárathachta na nDintiúirí.
(5) An cuimhneachán ar an gclárú gur gá do réir fo-ailt (4) d'alt 19 den Local Registration of Title (Ireland) Act, 1891, é do thabhairt do Chlárathóir na nDintiúirí, isé bheidh ann, i gcás gach gabháltais le n-a mbaineann an tAcht san de bhua an ailt seo, ná cóip den ordú dílsiúcháin do rinneadh fén Acht so agus ina mbeidh an gabháltas san luaidhte.
An dáta ar ar hiompuíodh talamh ina estát phearsanta.
32.—(1) Maidir le talamh saor-sheilbhe do dhílsigh, no a dhílseoidh ina dhiaidh seo, fén Acht Talmhan, 1923, no fé aon Acht le n-a leasuítear no le n-a leathnuítear an tAcht san, i gCoimisiún na Talmhan ar an lá ceaptha (pe'ca roimh an Acht so do rith no dá éis sin don lá san), tuigfear, d'fhonn a shocrú cá ndeaghaidh sé no cá ndeaghaidh airgead a cheannuithe fé aon chur-de-láimh pé uair do rinneadh san no ar fháil bháis d'éinne pé uair do thárla san, go dtiocfa sé chun bheith agus go mbeidh sé no, i gcás aon tailimh den tsórt san do dhílsigh amhlaidh i gCoimisiún na Talmhan roimh an Acht so do rith, go dtáinig sé chun bheith agus go raibh sé iompuithe ina estát phearsanta ar pe'ca aca so is déanaí, sé sin le rá:—
(a) an lá ceaptha, no
(b) déanamh an orduithe no foillsiú an liosta le n-a gceaptar no ina gceaptar an lá ceaptha.
(2) Maidir le gach leas uachtarach saor-sheilbhe, i dtalamh d'aon tsaghas seilbhe, do dhílsigh no a dhílseoidh ina dhiaidh seo, fén Acht Talmhan, 1923, no fé aon Acht le n-a leasuítear no le n-a leathnuítear an tAcht san, i gCoimisiún na Talmhan ar an lá ceaptha (pe'ca roimh an Acht so do rith no dá éis sin don lá san), tuigfear, sa mhéid gur fuascladh an leas uachtarach san fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh agus d'fhonn a shocrú cá ndeaghaidh an leas uachtarach san no cá ndeaghaidh airgead a cheannuithe no aon chuid de fé aon chur-de-láimh pé uair do rinneadh san no ar fháil bháis d'éinne pé uair do thárla san. go dtiocfa sé chun bheith agus go mbeidh sé no, i gcás aon leasa uachtaraigh den tsórt san i dtalamh do dhílsigh amhlaidh i gCoimisiún na Talmhan roimh an Acht so do rith, do dtáinig sé chun bheith agus go raibh sé iompuithe ina estát phearsanta ar an lá ceaptha.
Eirí d'aistriú chun gabháltais athchóirithe.
33.—I gcás ina ndearna Coimisiún na Talmhan gabháltaisí do choinneail agus d'athchóiriú agus ina ndearnadh gabháltas do hathchóiríodh amhlaidh do dhílsiú i nduine do bhí, roimh an athchóiriú san, ina thionónta ar ghabháltas do coinníodh amhlaidh, pe'ca rinneadh an dílsiú san de dhruim an duine sin do ghlaca le tairisgint do rinne Coimisiún na Talmhan, eadhon, an gabháltas athchóirithe sin do dhíol leis, no de dhruim orduithe fé alt 34 den Acht Talmhan, 1923, le n-ar faisnéiseadh gurb é an duine sin do cheannuigh an gabháltas athchóirithe sin, ansan, gach muirear, eire, agus cothrom do bhí, díreach roimh an dílsiú san, ag déanamh deifre do leas an tionónta sa ghabháltas choinnithe sin dar thionónta an duine sin roimhe sin, tiocfaid chun bheith agus beid aistrithe chun an ghabháltais athchóirithe sin do dílsíodh amhlaidh sa duine sin agus déanfaid deifir don ghabháltas san as san amach agus san gan leithliú ná ordú ar bith.
Forálacha maidir le hairgead ceannaigh do roinnt.
34.—(1) D'ainneoin éinní atá sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh beidh éifeacht ag na forálacha so leanas maidir le hairgead ceannaigh do roinnt, sé sin le rá:—
(a) féadfaidh an Chúirt, tar éis pé fógra is dóich leis an gCúirt is leor d'fhoillsiú tré fhógrán no ar shlí eile, a ordú go n-íocfar éileamh gur dóich leis an gCúirt ina thaobh, cé gur lochtach teideal an éilitheora chuige, go bhfuil sé dá ainneoin sin de shaghas d'fhágfadh nár dhócha go bhféadfaí aon éileamh i gcoinnibh an chéad éilimh sin a luaidhtear do chruthú;
(b) beidh teideal ag an gCúirt gníomhú do réir na fianaise chuirfidh éilitheoir fé n-a bráid i dtaobh teidil agus ní bheidh sé d'oblagáid ar an gCúirt a fhiosrú ce'ca tá no ná fuil aon estát, ceart, éileamh, no leas ann ina choinnibh ná nochtar leis an bhfianaise sin;
(c) má chruthuíonn duine chun sástachta na Cúirte laistigh den aimsir (dá ngairmtear anso ina dhiaidh seo an aimsear chun cúitimh d'éileamh) a lomháltar chuige sin leis an alt so, go raibh sé féin no duine o n-a bhfuil teideal aige i dteideal cion den airgead cheannaigh d'fháil agus é á roinnt agus nár nochtadh a cheart féin no ceart an duine sin chun an cheana san d'fháil agus an roinnt sin á déanamh agus nárbh é an chéad duine sin a luaidhtear ná a atúrnae ná a ghníomhaire, ná fós aon duine o n-a bhfuil no tré n-a bhfuil teideal aige ná atúrnae ná gníomhaire aon duine den tsórt san, fé ndeár an nea-nochta san ná ba mhó ba bhun leis, beidh an chéad duine sin a luaidhtear i dteideal pé suim a shocróidh an Chúirt, agus í ag féachaint do gach a mbaineann leis an gcás, d'éileamh ar Choimisiún na Talmhan agus d'fháil uatha mar chúiteamh.
(2) Isé is aimsear chun cúitimh d'éileamh fén alt so ná pé aimsear acu so leanas a bhaineann leis an gcás, sé sin le rá:—
(a) má bhí an té bheidh ag éileamh cúitimh fé bhun bliain is fiche d'aois lá roinnte an airgid cheannaigh, laistigh de shé bliana tar éis bliain is fiche do bheith slán ag an duine sin;
(b) más alos morgáiste, muirir, no eire eile bheidh an cúiteamh á éileamh, laistigh de pé tréimhse acu so leanas is giorra, sé sin le rá, sé bliana ón lá is déanaí do híocadh íocaíocht ar scór colna no úis an eire sin roimh an éileamh ar chúiteamh do dhéanamh no triocha bliain o lá roinnte an airgid cheannaigh;
(c) más alos leasa uachtaraigh a bheidh an cúiteamh á éileamh, laistigh de pé tréimhse acu so leanas is giorra, sé sin le rá, sé bliana ón lá is déanaí do híocadh cíos, ús, no ioncum eile as an leas uachtarach san roimh an éileamh ar chúiteamh do dhéanamh no triocha bliain o lá roinnte an airgid cheannaigh;
(d) in aon chás ná baineann aon mhír acu san roimhe seo leis, laistigh de shé bliana o pé lá acu so leanas is déanaí, sé sin le rá, lá roinnte an airgid cheannaigh no an chéad lá gurbh eol don té bheidh ag éileamh cúitimh, no do dhuine éigin ó n-a mbeidh no tré n-a mbeidh teideal aige, no go bhféadfadh sé a fháil amach, ach dícheall réasúnta do dhéanamh, an ceart chun an chúitimh sin do bheith ann.
(3) Déanfar tagairtí sa bhfo-alt san roimhe seo den alt so, do lá roinnte airgid cheannaigh estáit, do léiriú mar thagairtí don lá roinnfear an chuid sin d'airgead cheannaigh an estáit sin gur alos a roinnte bheidh cúiteamh á éileamh.
(4) Is amach as airgead a sholáthróidh an tOireachtas a híocfar gach cúiteamh is iníoctha ag Coimisiún na Talmhan fén alt so.
(5) Isé aisíocfaidh le Coimisiún na Talmhan suim aon chúitimh íocfaidh Coimisiún na Talmhan fén alt so ná pé duine go bhfaisnéisfidh an Chúirt go bhfuair sé chun tairbhe dho féin no gur choinnigh sé fé n-a chúram mar iontaobhaí an chuid sin den airgead cheannaigh do cuirfí chun glanta an éilimh gur ina thaobh a híocadh an cúiteamh san dá nochtaí an t-éileamh san agus an t-airgead ceannaigh á roinnt, agus féadfaidh Coimisiún na Talmhan an tsuim is ion-aisíoctha ag an duine sin amhlaidh do bhaint de mar fhiacha atá ag an Stát air.
(6) Suim ar bith d'fhéadfaí d'íoc le gníomhaire fé fho-alt (8) d'alt 40 den Acht Talmhan, 1923, ar scur do de bheith ag gníomhú mar ghníomhaire den tsórt san, féadfar, má leith-roinntear an t-airgead ceannaigh sara scuirfidh an gníomhaire sin de bheith ag gníomhú mar ghníomhaire den tsórt san, í d'íoc no cuid di d'íoc agus an leith-roinnt sin á déanamh, agus mara n-íoctar agus sa mhéid ná híocfar an tsuim sin amhlaidh féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais an tsuim sin do choinneail as an airgead ceannaigh agus féadfar a híoc leis an ngníomhare sin pé uair no uaire ordóidh an Coimisinéir Breithiúntais.
Suimeanna beaga d'airgead cheannaigh do roinnt.
35.—(1) Maran mó ná triocha púnt iomlán airgid cheannaigh estáit no an t-iarsma bheidh fágtha d'airgead cheannaigh estáit tar éis socrú i gcóir gach éilimh dob iníoctha as an airgead san, féadfar an t-airgead ceannaigh sin no an t-iarmsa san (pe'ca aca é) d'íoc leis an té bheidh i seilbh no ag fáil ioncuim an estáit chun tairbhe dho féin no, má bhíonn an duine sin fé mhí-chumas, le caomhnóir, le coiste, le fear-chéile, no le hiontaobhaí an duine sin (pe'ca aca is gá sa chás).
(2) Más mó ná triocha púnt ach nách mó ná céad púnt iomlán airgid cheannaigh estáit ná beidh aon éilithe iníoctha as no an t-iarsma bheidh fágtha d'airgead cheannaigh estáit tar éis socrú i gcóir gach éilimh dob iníoctha as an airgead san, féadfar an t-airgead ceannaigh sin no an t-iarsma san (pe'ca aca é) d'íoc leis an té bheidh i seilbh no ag fáil ioncuim an estáit no le hiontaobhaithe cheapfaidh Coimisiún na Talmhan no le n-a mbeid sásta ar a ghabháil re n-a n-ais don duine sin no do sna hiontaobhaithe sin sa tslí orduithe an t-airgead ceannaigh sin no an t-iarsma san do chur chun críche fé is gurbh airgead caipitail é d'eireodh fé sna Settled Land Acts, 1882 to 1890.
(3) Má fuascailtear leas uachtarach ar bith no cion de fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh agus go gcuirfear cuid den phraghas fuascailte chun iomlán leasa uachtaraigh níos aoirde no chun ceana dhe d'fhuascailt no chun aon éilimh eile is iníoctha as an airgead fuascailte sin d'íoc, ansan—
(a) maran mó ná triocha púnt an t-iarsma bheidh fágtha den phraghas fhuascailte sin tar éis socrú i gcóir gach éilimh den tsórt san, féadfar an t-iarsma san d'íoc leis an té bheidh i seilbh no ag fáil ioncuim an leasa uachtaraigh sin chun tairbhe dho féin no, má bhíonn an duine sin fé mhí-chumas, le caomhnóir, le coiste, le fear-chéile, no le hiontaobhaí an duine sin (pe'ca aca is gá sa chás); agus
(b) más mó ná triocha púnt agus nách mó ná céad púnt an t-iarsma san, féadfar an t-iarsma san d'íoc leis an té bheidh i seilbh no ag fáil ioncuim an leasa uachtaraigh sin no le hiontaobhaithe cheapfaidh Coimisiún na Talmhan no le n-a mbeid sásta ar a ghabháil re n-a n-ais don duine sin no do sna hiontaobhaithe sin sa tslí orduithe an t-iarsma san do chur chun críche fé is gurbh airgead caipitail é d'eireodh fé sna Settled Land Acts, 1882 to 1890.
(4) Na forálacha den alt so bhaineann fé seach le hairgead ceannaigh agus le hiarsma airgid cheannaigh estáit bainfid fé seach, agus na hatharuithe is gá déanta ortha, le haon chiste agus le hiarsma aon chiste is ionroinnte ag an gCúirt agus ná baineann ceann ar bith d'fhorálacha an ailt seo (lasmuich den fho-alt so) ná d'fhorálacha ailt 63 den Irish Land Act, 1903, leis.
(5) Más mó ná céad púnt ach nách mó ná trí chéad púnt suim iomlán airgid cheannaigh estáit no praghas fuascailte leasa uachtaraigh no aon chiste eile is ionroinnte ag an gCúirt féadfar, sa mhéid go mbeidh an Chúirt sásta leis, déanamh in éamuis scrúdú ró-dhian ar theideal agus riachtanaisí dlí do chólíona go ró-bheacht maidir le héilithe i gcoinnibh an chiste sin d'fháil amach agus d'fhíorú.
Dividenda as bannaí talmhan d'íoc roimh an roinnt do dhéanamh.
36.—(1) Má dílsítear talamh i gCoimisiún na Talmhan fén Acht Talmhan, 1923, no fé aon Acht le n-a leasuítear no le n-a leathnuítear an tAcht san, féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais, ar a iarraidh sin d'éinne le n-a mbaineann, a ordú go ndéanfar, go dtí go roinnfear airgead ceannaigh an tailimh sin, na dividenda (lugha-de cháin ioncuim) a bheidh dlite an uair sin agus a thiocfaidh chun bheith dlite ina dhiaidh sin as na bannaí talmhan a sheasuíonn in ionad an airgid cheannaigh sin d'íoc, fé mar a thiocfaidh dlite, leis an díoltóir, no le pé duine eile chífear don Choimisinéir Bhreithiúntais do bheith i dteideal iad d'fháil.
(2) Ní bheidh dul thar ordú dhéanfaidh an Coimisinéir Breithiúntais fén bhfo-alt san roimhe seo den alt so ach amháin go bhféadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais é do chur ar neamhní no d'atharú fé mar is gá do réir chirt.
(3) Má deintear ordú fén alt so chun dividenda as bannaí talmhan d'íoc, ansan, an t-ús ar gach morgáiste, muirear, agus eire eile, ar a bhfuil ús iníoctha, a dheineann deifir don airgead cheannaigh no d'aon chuid den airgead cheannaigh go seasuíonn na bannaí talmhan san ina ionad, beidh sé, faid a bheidh an t-ordú san i bhfeidhm agus sa mhéid go mbeidh an t-ús san iníoctha as na dividenda as na bannaí talmhan san agus d'ainneoin éinní in aon instruimid le n-ar cruthnuíodh an t-eire sin no a bhaineann leis, beidh sé iníoctha do réir ráta ceathair go leith per cent. per annum ina íocaíochtaí leath-bhliantúla có-ionanna gach céad lá d'Eanar agus gach céad lá d'Iúl o pé lá acu so leanas is túisce, sé sin le rá, lá aistrithe na mbannaí talmhan san chun creidiúna an chúrsa no an lá ceaptha.
(4) Má deintear ordú fén alt so chun dividenda as bannaí talmhan d'íoc, féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais, ar a iarraidh sin d'éinne le n-a mbaineann, praghas fuascailte aon leasa uachtaraigh no ceana d'aon leas uachtarach, a chífear an uair sin do bheith ag déanamh deifre don airgead cheannaigh go seasuíonn na bannaí talmhan san ina ionad, do shocrú agus féadfaidh chuige sin aon leas uachtarach den tsórt san do chionroinnt, agus leis sin beidh ús do réir ceathair go leith per cent. per annum, ar an bpraghas fuascailte socrófar amhlaidh, iníoctha leis an té bheidh i seilbh no ag fáil ioncuim an leasa uachtaraigh sin ag an té dá ndleaghair an leas uachtarach san do ghlana agus glacfar leis an íoc úis sin mar shásamh san ioncum a bheidh ag teacht dlite as an leas uachtarach san gur ina thaobh do socruíodh amhlaidh an praghas fuascailte sin.
Fógra d'fhoillsiú i dtaobh Choimisiún na Talmhan do dhíol gabháltais.
37.—An méid d'alt 33 den Acht Talmhan, 1927, le n-a n-éilítear an fógra luaidhtear san alt san d'fhoillsiú san Iris Oifigiúil, i bpríomh-pháipeur laethiuil de chuid Bhaile Atha Cliath agus, má bhíonn páipeur áitiuil ann, sa pháipeur áitiuil sin, scuirfe sé d'éifeacht do bheith aige agus ina ionad san achtuítear leis seo gur mar leanas a foillseofar an fógra a héilítear leis an alt san 33, sé sin le rá:—
(a) más gabháltas gur tugadh roimh-íoc nár mhó ná trí chéad púnt fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh chun a cheannuithe an gabháltas le n-a mbaineann an fógra san, tré chóipeanna den fhógra san do chur suas sa tslí orduithe in áiteanna oiriúnacha sa cheanntar ina bhfuil an gabháltas san suidhte; no
(b) más gabháltas gur tugadh roimh-íoc ba mhó ná trí chéad púnt fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh chun a cheannuithe no más gabháltas nár tugadh roimh-íoc ar bith fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh ina thaobh an gabháltas le n-a mbaineann an fógra san, tré fhógra do chur san Iris Oifigiúil agus in aon eagar amháin ar a laighead de pháipeur nuachta a foillsítear agus a léightear sa chontae ina bhfuil an gabháltas san suidhte no, mara mbeidh a leithéid sin de pháipeur nuachta ann, i bpáipeur nuachta laethiúil a foillsítear i Saorstát Éireann agus a léightear sa chontae sin.
Comhachta Choimisiún na Talmhan cirt uisce do bhronna.
38.—(1) Má bhíonn tobar, sruth, linn, loch, no uisce eile (dá ngairmtear áit uisce anso feasta) ar thalamh ar bith a díoladh no do haontuíodh do dhíol fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh, ansan, más dóich le Coimisiún na Talmhan go bhfuil sé riachtanach no oiriúnach san do dhéanamh chun tairbhe do thailte eile do díoladh no do haontuíodh do dhíol amhlaidh, féadfaid orduithe do dhéanamh—
(a) le n-a ndeonfar do pé daoine agus le n-a mbronnfar ortha chun tairbhe do pé tailte is oiriúnach le Coimisiún na Talmhan cirt (dá ngairmtear cirt uisce anso feasta) chun uisce do thógaint as an áit uisce sin chun a úsáidthe ar na tailte sin chun crícheanna tighis no feirmeoireachta; agus
(b) le n-a gcuirfear ar fáil do dhaoine dá ndeonfar na cirt uisce sin amhlaidh cirt chun dul go dtí an áit uisce sin chun na gceart uisce sin d'fheidhmiú; agus
(c) le n-a bhforálfar go ndéanfaidh daoine dá ndeonfar na cirt uisce sin cúiteamh sna cirt uisce sin d'íoc le húnaer na háite uisce sin no le húnaer an tailimh gur air a deonfar an ceart san chun dul go dtí an áit uisce sin agus le n-a socrófar méid an chúitimh sin.
(2) Maran mó ná caoga púnt an cúiteamh is iníoctha fén alt so le húnaer áite uisce no le húnaer an tailimh gur air a deonfar an ceart san chun dul go dtí an áit uisce sin féadfar an cúiteamh san d'íoc leis an té chruthóidh chun sástachta Choimisiún na Talmhan gurb é féin agus a roimh-shealbhadóirí teidil (má b'ann dóibh) do bhí, ar feadh sé mblian ar a laighead díreach roimh dháta an orduithe le n-a socruítear méid an chúitimh, i seilbh an tailimh ar a bhfuil an áit uisce sin suidhte no ar a ndeontar an ceart san chun dul go dtí an áit uisce sin no ag fáil cíosanna agus sochar an tailimh sin.
(3) Ag déanamh orduithe dhóibh fén alt so bhéarfaidh Coimisiún na Talmhan aire chuibhe do riachtanaisí réasúnta únaera na háite uisce le n-a mbaineann an t-ordú san agus do riachtanaisí réasúnta daoine eile go mbeidh cirt acu maidir leis an áit uisce sin.
Comhachta Choimisiún na Talmhan maidir le móin agus cearta slí do leathnú.
39.—(1) Na comhachta atá ag Coimisiún na Talmhan chun rialachán do dhéanamh i dtaobh móna ar phortaigh mar a leathnuítear iad le halt 42 den Acht Talmhan, 1923, leathnuítear leis seo tuille iad i dtreo go mbeidh ortha comhacht déanta rialachán le n-a mbronnfar ar Choimisiún na Talmhan agus ar a gceadúnaithe agus le n-a míneofar cirt chun dul trasna tailimh ar bith go dtí portach chun móna d'fháil pe'ca socrófar no ná socrófar leis na rialacháin sin go mbeidh na cirt sin ag dul le talamh ar bith.
(2) Ar na comhachta atá ag Coimisiún na Talmhan chun airgid do chaitheamh ar fheabhsú tailimh do díoladh no do haontuíodh do dhíol fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh beidh, i dteanta na nithe luaidhtear in alt 43 den Acht Talmhan, 1923, comhacht chun bealach agus cearta slí trasna tailimh ar bith go dtí talamh ar bith do díoladh no do haontuíodh do dhíol fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh do bhronna ar Choimisiún na Talmhan agus ar a gceadúnaithe agus chun an chéanna do mhíniú agus do leathnú no d'fheabhsú, pe'ca déanfar no ná déanfar na cearta slí sin do bhronna amhlaidh i dtreo go mbeid ag dul le talamh ar bith.
(3) Má dheineann Coimisiún na Talmhan ceart slí no ceart dul isteach ar thalamh do bhronna agus do mhíniú, pe'ca fén alt so é no fé aon cheann eile d'fhorálacha na nAchtanna Talamh-Cheannaigh, beidh comhacht ag Coimisiún na Talmhan dul isteach ar an talamh go mbronnfar amhlaidh an ceart slí sin trasna air no an ceart san chun dul isteach air agus bóthar no bealach do dheisiú no do dhéanamh air agus fáil agus geataí do chur suas agus, chun na gcrícheanna san, gach abhar no aon abhar is gá do thógaint ón talamh san no do bhaint as agus socrú do dhéanamh chun go ndéanfadh an té gur chun tairbhe dho do bronnadh an ceart san an cúiteamh íocfaidh Coimisiún na Talmhan as an gceart slí sin no as an gceart san chun dul isteach d'aisíoc le Coimisiún na Talmhan.
(4) Maran mó ná caoga púnt an cúiteamh is iníoctha as ceart slí, no as ceart dul isteach ar thalamh, a bhronnfaidh Coimisiún na Talmhan fén alt so no fé aon cheann eile d'fhorálacha na nAchtanna Talamh-Cheannaigh, féadfar an cúiteamh san d'íoc leis an té chruthóidh chun sástachta Choimisiún na Talmhan gurb é féin agus a roimh-shealbhadóirí teidil (má b'ann dóibh) do bhí, ar feadh sé mblian ar a laighead díreach roimh íoc an chúitimh sin, i seilbh an tailimh go mbronnfar an ceart slí sin trasna air no an ceart san chun dul isteach air no ag fáil cíosanna agus sochar an tailimh sin.
Usáid fhéaraigh agus phortaigh áirithe do dhaingniú.
40.—(1) Má bhíonn tionónta gabháltais le n-a mbaineann an tAcht Talmhan, 1923, ag úsáid féaraigh no portaigh ar bith ar thailte a thiarna talmhan go hoscailte agus go raibh sé ag úsáid an fhéaraigh no an phortaigh sin amhlaidh, gan cosc dleathach ná gan cur ina choinnibh, o dháta roimh an Acht san do rith, féadfaidh Coimisiún na Talmhan, ar iarratas an tionónta san agus más dóich leo, agus cuimhne acu ar gach a mbaineann leis an gcás, gur ceart san do dhéanamh, a fhaisnéis i dtaobh an fhéaraigh no an phortaigh sin (pe'ca aca é) d'úsáid gur ceart é sin atá ag dul leis an ngabháltas san fé réir pé cionníollacha agus teoranta (más ann dóibh) is oiriúnach le Coimisiún na Talmhan d'fhorchur agus a luadhfaid sa bhfaisnéis sin.
(2) Má faisnéistear le faisnéis fén alt so gur ceart atá ag dul le gabháltas féarach no portach d'úsáid, beidh sé ina cheart a bheidh ag dul leis an ngabháltas san dá réir sin an féarach no an portach san d'úsáid ach beidh san fé réir na gcoinníoll agus na dteoranta (más ann dóibh) a forchuirfear tríd an bhfaisnéis sin, agus má deintear agus nuair a déanfar an gabháltas san do dhílsiú i gceannuitheoir le hordú dílsiúcháin leanfaidh an ceart san de bheith ag dul leis an ngabháltas san amhlaidh ach san fé réir na nithe roimhráite.
(3) Ní dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan faisnéis fén alt so ach amháin le haontú gach páirtí le n-a mbaineann no tar éis fógra i dtaobh an iarratais ar an bhfaisnéis sin do sheirbheail sa tslí orduithe ar gach páirtí le n-a mbaineann agus caoi do thabhairt do gach páirtí acu san ar agóidí do dhéanamh i gcoinnibh na faisnéise sin do dhéanamh.
(4) Déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach iarratas ar fhaisnéis fén alt so, agus gach agóid a déanfar go cuibhe i gcoinnibh na faisnéise sin do dhéanamh, do bhreithniú agus breith do thabhairt ortha, agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí Talmhan eile ar aon iarratas no agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar an athchomharc san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh breithe an Choimisineura Bhreithiúntais.
An cion de rátaí a cuirfear ar thalamh nea-thionóntuithe.
41.—(1) Má tháinig talamh nea-thionóntuithe no má thagann sé ina dhiaidh seo chun bheith dílsithe i gCoimisiún na Talmhan ar an lá ceaptha fén Acht Talmhan, 1923, agus má bhí an talamh nea-thionóntuithe sin no má bhíonn sé an uair sin fé ráta dhealbhais no fé aon ráta eile i dteanta tailimh eile, déanfar gach ráta dealbhais agus ráta eile buailfear no measfar ar scór an tailimh sin go léir in aghaidh na bliana airgeadais áitiúla bheidh ann le linn an lae cheaptha do roinnt idir an talamh nea-thionóntuithe sin agus an talamh eile sin.
(2) Má deintear rátaí do roinnt fén alt so idir talamh neathionóntuithe a bheidh dílsithe i gCoimisiún na Talmhan agus talamh eile, tuigfear gurb é an cion san amháin de sna rátaí sin do cuireadh amhlaidh ar an talamh nea-thionóntuithe sin do buaileadh no do measadh ar scór an tailimh nea-thionóntuithe sin do réir bhrí fo-ailt (1) d'alt 18 den Acht Talmhan, 1927, agus léireofar an t-alt san agus beidh éifeacht aige dá réir sin.
Comhachta ath-sheilbhe do leathnú.
42.—(1) Na comhachta céanna go léir, chun ath-shealbhú do dhéanamh i bpáirt no go hiomlán, atá ag Coimisiún na Talmhan agus is féidir dóibh d'fheidhmiú maidir le gabháltaisí le n-a mbaineann an tAcht Talmhan, 1923, beid acu agus féadfaid iad d'fheidhmiú maidir le talamh ar bith (nách gabháltas le n-a mbaineann an tAcht Talmhan, 1923) do dílsíodh ionta roimh an Acht so do rith no a dílseofar ionta dá éis sin.
(2) Nuair ath-shealbhóidh Coimisiún na Talmhan cuid de ghabháltas fén alt so féadfaid an cíos is iníoctha ar an ngabháltas san do roinnt idir an chuid a hath-shealbhófar amhlaidh agus an chuid eile den ghabháltas san fé mar is gá do réir chirt an cháis.
(3) Má dheineann Coimisiún na Talmhan gabháltas nách gabháltas fé chíos chúirte no cuid de d'ath-shealbhú fén alt so, ansan, chun a shocrú cadé an cúiteamh is iníoctha as an athshealbhú san, tuigfear gur cíos cúirte treas-théarma an cíos is iníoctha ag tionónta an ghabháltais sin le linn an ath-shealbhuithe sin agus socrófar an cúiteamh san dá réir sin.
Cúiteamh i gcur-isteach ar thionóntaí le linn gabháltas d'ath-shealbhú.
43.—Más dóich leis an gCúirt go mbeadh sé nea-chothrom do Choimisiún na Talmhan gabháltas no cuid de ghabháltas d'athshealbhú ar íoc cúitimh leis an tionónta a socrófaí ar an bhforas ar a socruítí praghsanna ath-shealbhuithe go dtí so, féadfaidh an Chúirt, agus í ag socrú an chúitimh san ath-shealbhú san, cúiteamh don tionónta i gcur-isteach air do chur leis, agus féadfaidh fós féachaint ní hamháin don méid is fiú an talamh a bheidh le hath-shealbhú ach ina theanta san don damáiste, más ann do, a déanfar don tionónta tré ath-shealbhú na dtailte sa mhéid go ndéanfaidh san deifir do maidir le tailte eile d'úsáid no sa mhéid go ndéanfa sé díobháil do sna tailte eile sin ar shlí eile.
Talamh nea-thionóntuithe ar seilbh fé dheontas fheirm-dhílse no fé léas fhada.
44.—(1) Más rud é ar iarratas o únaer phíosa de thalamh nea-thionóntuithe agus tar éis fógra do gach páirtí le n-a mbaineann, go mbeidh Coimisiún na Talmhan sásta—
(a) go bhfuil an píosa san ag an únaer sin fé dheontas fheirm-dhílse, fé léas síor-ionathnuachainte ar feadh saolta no blianta, no fé léas ar feadh téarma de bhlianta go raibh trí fichid no breis díobh gan caitheamh ar dháta an Achta Talmhan, 1923, do rith, pe'ca bhaineann an deontas no an léas san le talamh eile chó maith leis an bpíosa san no ná baineann, agus
(b) go bhfuil an t-únaer sin i seilbh bona fide an phíosa san agus go sealbhuíonn agus go n-úsáideann sé é sa tslí chéanna 'na ndeineann gnáth-fheirmeoir san agus do réir modhanna cearta feirmeoireachta, agus
(c) nách lugha an cíos is iníoctha ag an únaer sin ar an bpíosa san ná an cíos is dóich le Coimisiún na Talmhan do bheadh ina chíos chothrom ar an bpíosa san ar dháta an Achta Talmhan, 1923, do rith dá mba fé thionóntacht reachtúil agus fé chíos cúirte treasthéarma do bheadh an píosa san ag an tionónta san an uair sin, agus
(d) go bhfuil an t-únaer sin toilteannach an píosa san d'athcheannach agus gur ceart é d'ath-dhíol leis, agus
(e) ná teastuíonn an píosa san chun cumhangrachta do leigheas,
féadfaidh Coimisiún na Talmhan, le hordú, a fhaisnéis go ndílseoidh an píosa san i gCoimisiún na Talmhan ar an lá ceaptha fé is dá mba thalamh tionóntuithe é.
(2) I gcás an deontas feirm-dhílse no an léas fé n-a mbeidh duine i seilbh phíosa de thalamh nea-thionóntuithe is abhar d'iarratas fén bhfo-alt san roimhe seo den alt so do bheith ag baint, ní hamháin leis an bpíosa san, ach fós le talamh eile ná beidh i seilbh únaera an phíosa san (pe'ca bheidh estát no leas ar bith ag an únaer sin sa talamh eile sin no ná beidh) féadfaidh Coimisiún na Talmhan an cíos a cuirtear ar cosnamh leis an deontas no leis an léas san do roinnt idir an píosa san agus an talamh eile sin no iomlán an chíosa san do chur ar an bpíosa san amháin agus leis sin tuigfear chun crícheanna an ailt seo gurb é an cion san den chíos no iomlán an chíosa do cuireadh ar an bpíosa san amhlaidh an cíos is iníoctha ag an únaer sin ar an bpíosa san.
(3) Má thagann píosa de thalamh nea-thionóntuithe chun bheith dílsithe i gCoimisiún na Talmhan de bhua orduithe déanfar fén alt so, beidh éifeacht ag na forálacha so leanas, sé sin le rá:—
(a) tuigfear go ndearna únaer an phíosa san connra ceannaigh déanach ar an lá ceaptha chun an phíosa san do cheannach fé is dá mba ghabháltas é ar seilbh ag an únaer sin ar an gcíos is iníoctha aige ar an bpíosa san;
(b) ní bheidh riaráiste den chíos do bhí iníoctha ag an únaer sin ar an bpíosa san, agus do tháinig chun bheith dlite ar no roimh an gcéad lá gála sa bhliain 1928 agus a bheidh gan íoc ar an lá ceaptha, ní bheidh sé iníoctha ag an únaer sin;
(c) déanfar riaráiste den chíos san do tháinig chun bheith dlite tar éis an chéad lae ghála sa bliain 1928 agus roimh an lá ceaptha agus a bheidh gan íoc ar an lá ceaptha, maraon le cion de ghála an chíosa san ón lá gála is déanaí roimh an lá ceaptha suas go dtí an lá ceaptha, do shocrú tré riaráiste cíosa socruithe (a háireofar mar a luaidhtear anso ina dhiaidh seo) do chur le hairgead ceannaigh an phíosa san;
(d) isé méid an riaráiste chíosa shocruithe cuirfear leis an airgead ceannaigh sin amhlaidh ná cúig seachtód per cent. den riaráiste chíosa agus den chion de ghála chíosa bheidh le socrú amhlaidh.
(4) Isiad na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, a éistfidh iarrataisí chun Choimisiún na Talmhan ar ordú fé fho-alt (1) den alt so agus do bhéarfaidh breith ortha agus luighfidh athchomharc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí eile ar aon iarratas den tsórt san (ar a n-áirítear cion cíosa ar bith no iomlán an chíosa san do chur ar phíosa talmhan) agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar an athchomharc san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh na breithe sin an Choimisineura Bhreithiúntais.
(5) Deintear leis seo alt 11 den Acht Talmhan, 1927, d'athghairm gan dochar d'imeachta fén alt san, atá ar feitheamh le linn an Achta so do rith, do chiméad ar siúl agus do chríochnú agus do bheith dleathach.
(6) Ní coiscfear ar únaer phíosa de thalamh nea-thionóntuithe iarratas do dhéanamh chun Choimisiún na Talmhan fén alt so ná ní diúltófar do ghéille d'iarratas fén alt so mara mbeidh de chúis leis sin ach gur diúltadh, roimh an Acht so do rith, do ghéille d'iarratas fé alt 11 den Acht Talmhan, 1927, i dtaobh an phíosa chéanna talmhan.
Leathnú ar chomhachta chun bancánacht do choinneail suas, etc.
45.—(1) Más rud é, i gcás estáit 'na mbeidh na gabháltaisí air dílsithe i lucht a gceannuithe fén Acht so, go bhfeicfear don Choimisinéir Bhreithiúntais, laistigh de shé bliana tar éis na n-orduithe dílsiúcháin i dtaobh na ngabháltas san no tar éis an orduithe dheiridh díobh d'fhoillsiú, go bhféadfadh sé, agus airgead ceannaigh an estáit sin á roinnt, a ordú fé fho-alt (1) d'alt 44 den Acht Talmhan, 1923, dá n-iarrtaí air ansan é, go n-aistreofaí bannaí talmhan chun an Iontaobhaí Phuiblí chun na gcrícheanna luaidhtear san alt san, féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais, laistigh den tréimhse sin de shé bliana, a ordú d'éinne do fuair aon chuid den airgead cheannaigh sin chun tairbhe dho féin no do fuair agus do choinnigh í fé n-a chúram mar iontaobhaí agus an roinnt sin á déanamh aisíoc do dhéanamh leis an Iontaobhaí Puiblí i pé méid den airgead cheannaigh sin (más ann do) do fuair sé amhlaidh no do fuair agus do choinnigh amhlaidh agus is dóich leis an gCoimisinéir Breithiúntais go bhféadfadh sé a ordú amhlaidh go n-aistreofaí amhlaidh é agus an roinnt sin á déanamh.
(2) Déanfar bannaí talmhan a híocfar leis an Iontaobhaí Puiblí do réir orduithe déanfar fén alt so do chur chun críche do réir fo-ailt (2) d'alt 44 den Acht Talmhan, 1923, fé is dá mba fé fho-alt (1) den alt san do haistreofaí chuige iad.
Leathnú ar chomhachta chun cúitimh do dhéanamh i gcaithteachas ar dheisiú bancánacht, etc.
46.—(1) Más rud é, i gcás estáit 'na mbeidh na gabháltaisí air dílsithe i lucht a gceannuithe fén Acht so, go bhfeicfear don Choimisinéir Bhreithiúntais (ar iarratas o Choimisiún na Talmhan), laistigh de shé bliana tar éis na n-orduithe dílsiúcháin i dtaobh na ngabháltas san no tar éis an orduithe dheiridh díobh d'fhoillsiú, go bhféadfadh sé, agus airgead ceannaigh an estáit sin á roinnt, a ordú fé alt 20 den Acht Talmhan, 1927, dá n-iarradh Coimisiún na Talmhan air ansan é, go n-aistreofaí bannaí talmhan chun Choimisiún na Talmhan, féadfaidh an Coimisinéir Breithiúntais, laistigh den tréimhse sin de shé bliana, a ordú d'éinne do fuair aon chuid den airgead cheannaigh sin chun tairbhe dho féin no do fuair agus do choinnigh í fé n-a chúram mar iontaobhaí agus an roinnt sin á déanamh aisíoc do dhéanamh le Coimisiún na Talmhan i pé méid den airgead cheannaigh sin (más ann do) do fuair sé amhlaidh no do fuair agus do choinnigh amhlaidh agus is dóich leis an gCoimisinéir Breithiúntais go bhféadfadh sé a ordú amhlaidh go n-aistreofaí amhlaidh é agus an roinnt sin á déanamh.
(2) Déanfaidh Coimisiún na Talmhan bannaí talmhan a híocfar le Coimisiún na Talmhan do réir orduithe déanfar fén alt so do chur chun na gcrícheanna chun a mbeadh na bannaí talmhan san ionchurtha dá mba fé alt 20 den Acht Talmhan, 1927, do haistreofaí chun Choimisiún na Talmhan iad.
Gabháltaisí do chuaidh in olcas no i laighead tríd na bhfaillí do thug an tiarna talmhan i ndréineanna, etc., do dheisiú.
47.—(1) Más rud é, maidir le tiarna aon tailimh thionóntuithe a bheidh dílsithe no le dílsiú fén Acht so, go raibh sé, roimh fhaisnéis an lae cheaptha don talamh san, fé oblagáid ina aonar no i dteanta duine eile no daoine eile, pe'ca fé théarmaí connartha thionóntachta no fé reacht no ar shlí eile é, aon chúrsa uisce, dréin, bancánacht, no obair eile do ghlana no do choinneail i dtreo no cabhrú chun a ghlanta no a choinnithe i dtreo, agus gur thug an tiarna talmhan san faillí san obair sin do ghlana no do choinneail i dtreo amhlaidh no i gcabhrú chun a glanta no a coinnithe i dtreo amhlaidh agus go mbeidh gabháltas ar an talamh tionóntuithe sin imithe in olcas go buan no imithe go mór i laighead de dheascaibh na faillí sin agus, mar gheall ar é bheith imithe in olcas no i laighead amhlaidh, ná beidh Coimisiún na Talmhan sásta gur urrús an gabháltas san ar an riail-bhlianacht cheannaigh do dhlighfeadh bheith air, ar a dhílsiú, mara mbeadh an t-alt so, féadfaidh Coimisiún na Talmhan, ar iarratas éinne le n-a mbaineann no gan aon iarratas den tsórt san agus roimh an lá ceaptha no ina dhiaidh—
(a) marar roimh-íocadh airgead ceannaigh an ghabháltais sin, ordú do dhéanamh ag diúltú don airgead cheannaigh sin do roimh-íoc agus féadfaid láithreach riail-bhlianacht cheannaigh an ghabháltais sin do shocrú sa tslí foráltar leis an Acht Talmhan, 1923, i dtaobh gabháltaisí fé chíosa nách cíosa cúirte i gcás ná có-aontuíonn an tiarna talmhan agus an tionónta le n-a chéile; no
(b) má roimh-íocadh airgead ceannaigh an ghabháltais sin, riail-bhlianacht cheannaigh an ghabháltais sin do laigheadú go dtí suim riail-bhlianachta ceannaigh a bheidh le socrú láithreach ag Coimisiún na Talmhan don ghabháltas san sa tslí foráltar leis an Acht Talmhan, 1923, i dtaobh gabháltaisí fé chíosa nách cíosa cúirte i gcás ná có-aontuíonn an tiarna talmhan agus an tionónta le n-a chéile.
(2) Ní bhainfidh alt 2 den Acht Talmhan, 1929, le riailbhlianachtaí ceannaigh a shocróidh Coimisiún na Talmhan fén alt so.
(3) Ní dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan ordú fén alt so ach amháin le haontú gach páirtí le n-a mbaineann no tar éis fógra do sheirbheail sa tslí orduithe ar gach páirtí le n-a mbaineann agus caoi do thabhairt do gach páirtí acu san ar agóidí do dhéanamh i gcoinnibh an orduithe sin do dhéanamh.
(4) Déanfaidh na Coimisinéirí Talmhan, gan an Coimisinéir Breithiúntais do bheith ortha, gach iarratas ar ordú fén alt so, agus gach agóid a déanfar go cuibhe i gcoinnibh aon orduithe den tsórt san do dhéanamh, do bhreithniú agus breith do thabhairt ortha, agus beidh ceart ann chun athchomhairc chun an Choimisineura Bhreithiúntais i gcoinnibh breithe na gCoimisinéirí Talmhan eile ar aon iarratas no agóid den tsórt san agus ní bheidh dul thar breith an Choimisineura Bhreithiúntais ar an athchomharc san, ach amháin go luighfidh athchomharc chun na Cúirte Uachtaraighe, mar gheall ar cheisteanna dlí amháin, i gcoinnibh breithe an Choimisineura Bhreithiúntais.
Deontaisí chun íoctha costas imirceach d'aistriú.
48.—I dteanta na gcomhacht atá ag Coimisiún na Talmhan airgead do chaitheamh chun tairbhe no chun feabhsuithe talmhan a ceannuítear no a haontuítear do cheannach fé sna hAchtanna Talamh-Cheannaigh, beidh comhacht acu pé suimeanna is oiriúnach le Coimisiún na Talmhan do dheona, más oiriúnach le Coimisiún na Talmhan é, chun íoctha no mar chabhair chun íoctha na gcostas a bhainfidh le himircigh d'aistriú chun a ngabháltas nua.
Muirir dheachmha-chíosa agus cíosanna ion-atharuithe d'atharú.
49.—(1) Isé suim is iníoctha alos gach gála de mhuirear dheachmha-chíosa no de chíos ion-atharuithe do tháinig no thiocfaidh chun bheith dlite tar éis an 1adh lá de Mhí na Samhna, 1930, ná dó is nócha per cent. den tsuim do bhí iníoctha alos an ghála den mhuirear dheachmha-chíosa san no den chíos ionatharuithe sin (pe'ca aca é) do tháinig chun bheith dlite díreach roimh an 2adh lá de Mhí na Samhna, 1930.
(2) Ní déanfar atharú ar bith ar aon mhuirear deachmha-chíosa ná ar aon chíos ion-atharuithe fé ailt 2 agus 3 den Tithe Rentcharge (Ireland) Act, 1900, no fé sna hailt sin mar a cuirtear i mbaint iad tré alt 90 den Irish Land Act, 1903 (pe'ca aca é) alos aon ghála den mhuirear dheachmha-chíosa no den chíos ionatharuithe sin do tháinig no thiocfaidh chun bheith dlite tar éis an 1adh lá de Mhí na Samhna, 1930.
(3) San alt so cialluíonn an abairt “muirear deachmha-chíosa” cíos-mhuirear in ionad deachmhaithe pe'ca le Coimisiún na Talmhan atá sé iníoctha no le tuath-dhílseánaí no le héinne eile ach ní fholuíonn sé muirear deachmha-chíosa atá eiscithe, le halt 8 den Tithe Rentcharge (Ireland) Act, 1900, o oibriú ailt 3 den Acht san, agus cialluíonn an abairt “cíos ion-atharuithe” cíos le n-a mbaineann ailt 2 agus 3 den Tithe Rentcharge (Ireland) Act, 1900, de bhua ailt 90 den Irish Land Act, 1903.
Lucht íoctha blianachtaí ceannaigh áirithe d'íoc suime breise.
50.—(1) Duine go mbeidh blianacht cheannaigh iníoctha aige alos roimh-íoca do híocadh, tar éis an Achta so do rith, fé alt 38 no fé alt 39 den Acht Talmhan, 1923, íocfa sé le Coimisiún na Talmhan ar an gcéad lá gála ar a mbeidh íocaíocht alos na blianachta ceannaigh sin iníoctha, suim bhreise (i dteanta na híocaíochta san) is có-ionann le cion den bhlianacht cheannaigh sin in aghaidh na tréimhse idir an lá gála san agus an chéad lá eile ar a mbeidh dividenda iníoctha as bannaí talmhan.
(2) Beidh ag Coimisiún na Talmhan, chun suimeanna is iníoctha leo fén alt so do bhaint amach, na meain chéanna atá acu chun tráthchoda neamh-íoctha de bhlianachtaí ceannaigh do bhaint amach.
Trátha chun suimeanna breise d'íoc.
51.—Gach suim bhreise is iníoctha do réir na nAchtanna Talamh-Cheannaigh (ar a n-áirítear an tAcht so) ag ceannuitheoir le Coimisiún na Talmhan an chéad lá gála bheidh tráthchuid de bhlianacht cheannaigh no de shuim is có-ionann le blianacht cheannaigh iníoctha, íocfar í, d'ainneoin éinní atá sna hAchtanna san, pé trátha (nách luatha ná an chéad lá gála san) agus i pé tráthchoda a hordófar le rialacha dhéanfaidh Coimisiún na Talmhan.
Coimisiún na Talmhan do thabhairt cuntaisí tréimhsiúla uatha.
52.—Athghairmtear leis seo alt 33 den Purchase of Land (Ireland) Act, 1891, agus ina ionad san achtuítear leis seo go dtabharfaidh Coimisiún na Talmhan uatha pé cuntaisí tréimhsiúla i pé trátha agus i pé slí ordóidh an tAire Airgid.
Rialacha agus rialacháin.
53.—(1) Féadfaidh Coimisiún na Talmhan, tar éis dóibh dul i gcomhairle le hUachtarán an Dlí-Chumainn Ionchorparuithe, rialacha do dhéanamh chun forálacha an Achta so (seachas na forálacha bhaineann le hairgeadas talamh-cheannaigh) do chur in éifeacht, agus san Acht so cialluíonn an focal “orduithe” orduithe leis na rialacha san.
(2) Féadfaidh an tAire Airgid rialacháin do dhéanamh chun na bhforálacha den Acht so bhaineann le hairgeadas talamhcheannaigh do chur in éifeacht agus leis na rialacháin sin féadfa sé aon fhoráil a bhaineann le hairgeadas talamh-cheannigh agus atá in aon Acht do ritheadh roimh an Acht so do chur in oiriúint do sna nithe a héilítear leis an Acht so.
Gearr-theideal, léiriú agus luadh.
54.—(1) Féadfar an tAcht Talmhan, 1931, do ghairm den Acht so.
(2) Léireofar an tAcht so mar éinní amháin leis na hAchtanna Talamh-Cheannaigh agus féadfar é do luadh i na nAcht san.